Γράφει ο Ντμίτρι Ορλώφ 1
Μετάφραση – επιμέλεια από τα γαλλικά: Χρυσούλα Μπουκουβάλα
Στόχος μας στο δεύτερο μέρος αυτού του άρθρου είναι να καθορίσουμε ποιες είναι οι σημαντικές πτυχές της ανευθυνότητας, για να το πετύχουμε όμως πρέπει πρώτα να ορίσουμε τι είναι ανευθυνότητα. Στο σημείο αυτό ανακαλύπτουμε αμέσως πολλές δυνατότητες.
Ανευθυνότητα υπάρχει εξ αιτίας των δράσεών μας: είμαστε ανεύθυνοι επειδή διαπράττουμε ανεύθυνες πράξεις. Υπάρχει επίσης ανευθυνότητα εξ αιτίας παραλείψεών μας: είμαστε ανεύθυνοι διότι δεν ενεργούμε υπεύθυνα.
Δεν παραλείπουμε να αναφέρουμε την ηθελημένη ανευθυνότητα που συνίσταται στο να αρνούμαστε ή να μην αναγνωρίζουμε τις ευθύνες μας. Τέλος, υπάρχει η μετα-ανευθυνότητα, η οποία συνίσταται στο να εξετάζουμε το ζήτημα της ευθύνης με ανεύθυνο τρόπο, για παράδειγμα, μ’ αυτή τη φράση: «Η συζήτησή σας περί ευθύνης γίνεται κουραστική!»
Αλλά μια τέτοια συλλογή ανευθυνοτήτων δίνει ελάχιστη απάντηση στο ερώτημα τι αξίζει επιβράβευση. Ας πάμε όμως λίγο πίσω.
Πρώτον, ας καθορίσουμε την ευθύνη.
Εν συνεχεία, ας εκθέσουμε τις πολυάριθμες θλιβερές, μισητές και κατακριτέες πτυχές της.
Τέλος, με μια απλή αφαίρεση θα φτάσουμε στις αξιέπαινες πτυχές της ανευθυνότητας που αξίζουν επιβράβευση. Εμπρός λοιπόν!
Αρχικά, να πούμε ότι η ευθύνη δεν είναι μόνο ανθρώπινο χαρακτηριστικό και μερικά από τα πιο ισχυρά αισθήματα ευθύνης και οι εκφράσεις τους βασίζονται στο ένστικτο.
Παρακολουθήστε για παράδειγμα πώς μια γάτα εκκενώνει τα γατάκια της από έναν σταύλο στον οποίο ξέσπασε πυρκαγιά, ή τον αρσενικό σκαντζόχοιρο ο οποίος προκειμένου να ζευγαρώσει ξεπερνάει τη φυσική του απέχθεια για όλα τα έμβια όντα, εκτός από τα φαγώσιμα, ειδικά δε την απέχθειά του για τους άλλους σκαντζόχοιρους.
Όσο κι αν το παραπάνω σκίτσο προκαλεί μειδίαμα, η διαδικασία της αναπαραγωγής για τον αρσενικό σκαντζόχοιρο είναι τραγικά οδυνηρή, περιλαμβάνοντας τραυματισμούς και αιμοραγίες των χεριών και της κοιλιάς του. Το ένστικτο όμως της αναπαραγωγής, το οποίο δεν ελέγχει, όπως και όλα τα έμβια όντα, τον αναγκάζει να αναπαραχθεί με οποιοδήποτε κόστος
Στα περισσότερα κοινωνικά είδη, συμπεριλαμβανομένου και του δικού μας, αυτό το έμφυτο αίσθημα ευθύνης για τους νέους, ξεπερνά τους άμεσους απογόνους μας περιλαμβάνοντας αυτούς της ευρύτερης οικογένειας, των κοντινότερων συγγενών και φίλων, της φυλής και του είδους μας.
Πόσο τέρατα θα ήμασταν αν δεν μας έπιανε συμπόνοια στη θέα ενός ανήμπορου βρέφους αφημένου μέσα σ’ ένα καροτσάκι στην άκρη ενός αυτοκινητόδρομου;
Περιττεύει βέβαια να ηθικολογούμε, γιατί αυτό το κάνει η φύση για μας, ταξινομώντας όλα τα είδη και ποικιλίες των ζώων σε δύο κατηγορίες: εκείνα που είναι υπεύθυνα για τους νέους τους και αυτά που απειλούνται από εξαφάνιση.
Είναι σαφές ότι η ενεργός ευθύνη προς τους νέους μας και, κατ’ επέκτασιν, προς τους άλλους, είναι ένα καλό και αξιέπαινο είδος ευθύνης, το οποίο η φύση κι ο άνθρωπος οφείλουν να προκρίνουν.
Μόνο που για να είμαστε τόσο υπεύθυνοι, πρέπει πρώτα να γεννάμε νέους που να ενεργούν υπεύθυνα. Επεκτείνεται λοιπόν η ευθύνη μας στην αναπαραγωγή;
Η φύση απαντάει «ναι»: ας εξετάσουμε και πάλι εκείνο τον ηρωικό αρσενικό σκαντζόχοιρο, που υπερβαίνει το φυσικό μίσος του για όλα τα μη βρώσιμα είδη, και εκθέτει σε κίνδυνο τα αιχμηρά σαν βελόνες αγκάθια του σώματός του διακινδυνεύοντας την κοιλιά του, προκειμένου να γεννηθούν τα μωρά σκαντζοχοιράκια.
Συχνά όμως ακούμε παράπονα από τους συμπολίτες μας όπως:
- είναι ανεύθυνο να κάνουμε παιδιά σ’ έναν τέτοιο φρικτό και άθλιο κόσμο γεμάτο από πυρηνικά όπλα που είναι έτοιμα να εκτοξευτούν,
- είναι ανεύθυνο να κάνουμε παιδιά σ’ έναν κόσμο με ασταθή οικονομικά συστήματα που είναι έτοιμα να «σκάσουν»,
- είναι ανεύθυνο να κάνουμε παιδιά σ’ έναν κόσμο με εξαντλημένους φυσικούς πόρους,
- είναι ανεύθυνο να κάνουμε παιδιά σ’ έναν κόσμο ο οποίος μαστίζεται από περιβαλλοντικές καταστροφές,
- είναι ανεύθυνο να κάνουμε παιδιά σ’ έναν πλανήτη ο οποίος υποφέρει από υπερθέρμανση, και πολλά άλλα μπλα μπλα μπλα. Και, φυσικά,
- είναι ανεύθυνο να κάνουμε παιδιά σ’ έναν κόσμο με τόσο υπερπληθυσμό!
Δεν έχει σημασία βέβαια ότι σε πολλές χώρες οι ηλικιωμένοι είναι αυτοί που είναι περισσότεροι ενώ οι νέοι είναι πολύ λιγότεροι. Ο υπερπληθυσμός των ηλικιωμένων εξακολουθεί να είναι ένα προσωρινό πρόβλημα, διότι δεν έχει σημασία πόσοι είναι και ανεξάρτητα από τις ηρωικές προσπάθειες παράτασης της ζωής τους, οι ηλικιωμένοι:
1) δεν ζουν για πάντα,
2) δεν αναπαράγονται.
Για να μην αναφέρουμε ότι οι χώρες που σήμερα είναι γεμάτες με νέους (στην υποσαχάρια Αφρική και αλλού) έχουν μακρά ιστορία αντιμετώπισης αυτού του προβλήματος με τα γνωστά μέσα: εμφύλιο πόλεμο, λιμό και ασθένειες.
O Nίγηρας της υποσαχάριας Αφρικής έχει δείκτη γονιμότητας 7,6 παιδιά ανά γυναίκα. Στη φωτο μια γυναίκα 65 ετών που έχει 9 δικά της παιδιά, φροντίζει τα άλλα 7 της θανούσας δεύτερης συζύγου του άνδρα της και 24 εγγόνια, ζώντας όλοι σε ένα σπίτι 50 τ.μ. Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις των μουσουλμανικών πολυγαμικών κοινωνιών και η καταπίεση των γυναικών δημιουργούν υπερπληθυσμό και φτώχεια, ενώ οι αποικιοκρατικές φιλελεύθερες πρακτικές που εξάντλησαν το ντόπιο οικοσύστημα, προκαλούν έντονες μεταναστευτικές ροές προς άλλες χώρες και συγκεκριμένα προς την Ευρώπη. Είναι οι αφρικανικοί πληθυσμοί υπεύθυνοι για το θρησκευτικό, πολιτικό και κοινωνικό τους πλαίσιο; Είναι οι Ευρωπαίοι υπεύθυνοι για τη χαμηλή τους υπογεννητικότητα; Έχουν τελικά οι δύο πληθυσμοί οι ίδιοι τον έλεγχο της ζωής τους ή τους έχει αφαιρεθεί δια της βίας; © Φωτο: Le Point Afrique
Και πάλι, αυτό είναι κάτι για το οποίο φροντίζει η φύση, οπότε δεν χρειάζεται να ανησυχείτε. Το ποσοστό επιβίωσης των μωρών σκαντζόχοιρων κυμαίνεται ανάλογα με τη διαθεσιμότητα των προνυμφών, των εντόμων και των μωρών βατράχων, για το οποίο δεν ευθύνονται φυσικά οι ενήλικες σκαντζόχοιροι.
Δεν είναι επομένως ανεύθυνο για τους σκαντζόχοιρους να γεννήσουν απογόνους που θα μπορούσαν στη συνέχεια να πεθάνουν από την πείνα; Ναι, είναι, αλλά είναι αξιέπαινο!
Δεν υπάρχει καμμιά εγγύηση επιτυχίας σ’ αυτόν τον κόσμο, αλλά σίγουρα υπάρχουν εγγυήσεις αποτυχίας και είναι αποτυχία να δημιουργείται η βεβαιότητα του τέλους της ιστορίας σας, επειδή δεν θα υπάρχει επόμενη γενιά. Και θα ήταν ακόμα πιο ανεύθυνο εκ μέρους σας να κάνετε παιδιά σ’ έναν σκληρό κόσμο.
Γιατί αν οι απαρχές της ευθύνης βρίσκονται στην ενστικτώδη φύση μας και αφορούν τα πιο κοντινά μας πρόσωπα ―την οικογένεια, τους συγγενείς, και τη φυλή μας― είναι φυσικό να σκεφτόμαστε ότι οφείλουμε να αισθανόμαστε πιο υπεύθυνα για τους πιο κοντινούς μας ανθρώπους, δηλαδή για τους γονείς και τα παιδιά μας.
Αντιστοίχως είναι αυτονόητο ότι είμαστε πρωτίστως και υπεράνω όλων υπεύθυνοι να κάνουμε παιδιά, διαφορετικά το αίσθημα ευθύνης απέναντί τους θα ήταν κενό γράμμα.
Εξυπακούεται εξάλλου, ότι αυτή η ευθύνη πρέπει να θεωρηθεί ως η κορυφαία προτεραιότητά μας όσο είμαστε νέοι και υγιείς, αντί να περιμένουμε μέχρι να είναι πολύ αργά, επιτρέποντας να μεταμορφωθεί η άσκηση της αναπαραγωγής σε ένα μακρύ, δαπανηρό και επικίνδυνο ιατρικό πείραμα.
Ένα άλλο πλεονέκτημα αυτής της προσέγγισης είναι ότι με λίγη τύχη τα παιδιά σας θα έχουν σχετικά νέους και ικανούς παππούδες, στους οποίους μπορείτε να εμπιστευτείτε το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης για την εκπαίδευσή τους, απελευθερώνοντας έτσι το χρόνο σας για κάτι άλλο.
Σ’ αυτό το σημείο, κάποιοι θα μπορούσαν να αντιδράσουν καταγγέλοντας αυτή την προσέγγιση περί ανατροφής των παιδιών ως ανεύθυνη, υποστηρίζοντας ότι η ορθή προσέγγιση είναι οι υποψήφιοι γονείς κατ’ αρχήν να συνεχίσουν όλες τις εκπαιδευτικές ευκαιρίες που έχει να προσφέρει ο κόσμος μας, στη συνέχεια να εργαστούν επιμελώς για να δημιουργήσουν μια λαμπρή καριέρα, και μόνο μετά από τη σταθεροποίηση ενός επιπέδου διαβίωσης μεσαίας τάξης να γεννήσουν (ή, ένα μικρό ποσοστό να υιοθετήσουν) ένα ή δύο πολύτιμα παιδιά (με τη βοήθεια των θαυματουργών τεχνολογιών αναπαραγωγής) στα οποία θα παρέχουν φροντίδα και άνετη ζωή.
Έγκυος δυτική γυναίκα άνω των 45 ετών. Eνώ στις χώρες της Δύσης και ιδιαίτερα της Ευρώπης, προωθείται ευρέως ως υπεύθυνη πράξη στους ντόπιους χριστιανικούς πληθυσμούς η αποφυγή τεκνοποίησης, στη καλύτερη περίπτωση η απόκτηση παιδιών σε μεγάλες ηλικίες (με τεχνητή γονιμοποίηση), παράλληλα, στους μουσουλμανικούς πολυγαμικούς πληθυσμούς ενθαρρύνεται και χρηματοδοτείται δεόντως ως υπεύθυνη πράξη η πολυτεκνία από τις πολύ νεαρές ηλικίες. Δύο μέτρα και δύο σταθμά που θα οδηγήσουν στην αντικατάσταση των αυτοχθόνων
Μόνο που οι περισσότεροι άνθρωποι αγνοούν αυτές τις ενοχλητικές συμβουλές και γεννούν μωρά χωρίς να έχουν εκπληρωθεί όλες οι παραπάνω προϋποθέσεις. Μ’ άλλα λόγια, σχεδόν τα μισά από όλα τα παιδιά που γεννιούνται στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, γεννιούνται υπό συνθήκες που καθορίζουν τεχνικά τη φτώχεια. (Αυτό στην πραγματικότητα σημαίνει ότι το κράτος και η ομοσπονδιακή κυβέρνηση πρέπει να πληρώνουν για την τροφή, τη στέγη και την ιατροφαρμακευτική τους περίθαλψη).
Είναι λοιπόν ανεύθυνο να κάνετε παιδιά επειδή είστε γόνιμοι και σε αναπαραγωγική ηλικία, αλλά δεν μπορείτε να ανταπεξέλθετε οικονομικά στις ανάγκες τους; Ναι, είναι ανεύθυνο, αλλά είναι αξιέπαινο!
Είναι η πιο μεγάλη σας ευθύνη. «Μα πώς;» θα ρωτήσετε, «είναι δυνατόν να είμαι ταυτόχρονα υπεύθυνος και ανεύθυνος»;
Η ευθύνη είναι θέμα ελέγχου. Δεν είστε υπεύθυνοι παρά μόνο γι’ αυτά που μπορείτε να ελέγξετε. Αν είστε αναγκασμένοι να αναλάβετε την ευθύνη για κάτι που δεν ελέγχετε, η ευθύνη σας είναι να αποτρέψετε κάτι τέτοιο με όση δύναμη διαθέτετε.
Ελέγχετε το σώμα σας. Μπορείτε, σε κάποιο βαθμό, κι αν είστε τυχεροί, να ελέγχετε και τα παιδιά σας. Μπορεί να είστε σε θέση να ασκήσετε κάποιο έλεγχο στους άλλους γύρω σας, ειδικά αφού έχετε αποφασίσει ότι έχετε ενεργήσει υπεύθυνα απέναντί τους.
Το πεδίο ευθύνης και το πεδίο ελέγχου σας τείνουν να είναι ίσα και συγκεντρωτικά, και οποιαδήποτε ασυμμετρία μεταξύ τους είναι σπάνια υπέρ σας. Πέρα απ’ αυτά, βρίσκονται όλα τα άλλα πράγματα που δεν μπορείτε να ελέγξετε και για τα οποία μπορείτε να είστε οι πιο αξιέπαινα ανεύθυνοι.
Η πρακτική μιας τόσο αξιέπαινης ανευθυνότητας όμως απέχει μακράν από του να είναι απλή, επειδή η αναγκαστική ανάληψη ευθύνης για πράγματα που κάποιος δεν ελέγχει είναι μία από τις πιο κοινές μορφές καταπίεσης και το να απαλλαγούμε από το ζυγό της καταπίεσης δεν υπήρξε ποτέ εύκολος στόχος.
Στο 3ο μέρος αυτού του άρθρου, θα αναφερθούμε στο ζήτημα του τι συνιστά ευθύνη κάτω από αναγκαστική αφαίρεση του ελέγχου των καταστάσεων.
ΠΗΓEΣ:
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
- Ο Ντμίτρι Ορλώφ (Dmitry Orlov) γεννημένος το 1962, είναι Ρωσοαμερικανός μηχανικός και συγγραφέας. Τα κείμενά του αφορούν την πιθανή οικονομική, οικολογική και πολιτική κατάρρευση των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Ο Ντμίτρι Ορλώφ γεννήθηκε στο Λένινγκραντ (σήμερα Αγία Πετρούπολη) και μετέβη στις Ηνωμένες Πολιτείες σε ηλικία 12 ετών.
Έχει πτυχίο Επιστήμης της Πληροφορικής και Μεταπτυχιακό στην Εφηρμοσμένη Γλωσσολογία. Μέσα από τις πολλές επισκέψεις του στην πατρίδα του στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990, έζησε την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.
Το 2005 και το 2006, ο Ορλώφ έγραψε πολλά άρθρα, συγκρίνοντας την έλλειψη προετοιμασίας της κατάρρευσης των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ σε ιστοσελίδες που σχετίζονταν με την πετρελαιϊκή άνοδο. Το άρθρο του «Κλείνοντας το κενό της κατάρρευσης: η ΕΣΣΔ καλύτερα προετοιμασμένη για την κατάρρευση απ’ ό,τι οι ΗΠΑ» γίνεται πολύ δημοφιλές στο Energy Bulletin.Net.
Το 2006, ο Ορλώφ δημοσίευσε ένα ηλεκτρονικό μανιφέστο: «Η Νέα Εποχή της Ιστιοπλοΐας». Το 2007 μαζί με τη σύζυγό του, πουλάνε το διαμέρισμά τους στη Βοστώνη και αγοράζουν ένα ιστιοφόρο σκάφος εξοπλισμένο με ηλιακούς συλλέκτες, έξι μήνες απόθεμα προπανίου, και αποθηκευτικό χώρο για μεγάλες ποσότητες τροφίμων.
Το ονομάζει κάψουλα επιβίωσης. Έχοντας κάνει ανταλλαγή βότκας έναντι βασικών προϊόντων διατροφής, κατά τη διάρκεια ενός από τα ταξίδια του στη Ρωσία μετά την κατάρρευση της τελευταίας, δήλωσε: «όταν αντιμετωπίζουμε μια οικονομική κατάρρευση, σταματάμε να σκεφτόμαστε τον πλούτο μόνο ως χρήμα».
Ο Ντμίτρι Ορλώφ έχει γράψει τα παρακάτω βιβλία:
- Everything is Going According to Plan, 2017
- Shrinking the Technosphere: Getting a Grip on Technologies That Limit Our Autonomy, Self-Sufficiency and Freedom, 2016
- Emergency Eyewash, δοκίμια, 2015
- The Five Stages of Collapse: Survivors\’ Toolkit, 2013
- Absolutely Positive, 2012
- Reinventing Collapse: The Soviet Example and American Prospects, 2008.
Συνεχίζει να γράφει τακτικά στο blog του, Club Orlov και στον ιστότοπο Resilience.
Τα σχόλια είναι απενεργοποιημένα.