© Aπεροπία. Τα άρθρα του ιστολογίου aperopia.fr γράφονται κατόπιν κοπιαστικής έρευνας και μετάφρασης. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ολόκληρου του άρθρου από άλλες ιστοσελίδες χωρίς άδεια του aperopia.fr. Επιτρέπεται μόνον η αναδημοσίευση 2-3 πρώτων παραγράφων με προσθήκη ενεργού link για την ανάγνωση της συνέχειας στο aperopia.fr

---

Απόδοση από τα αγγλικά & επιμέλεια: Χρυσούλα Μπουκουβάλα

---

Ο διανθρωπισμός επιδιώκει μανιωδώς την αλλαγή του ανθρώπινου είδους. Κατά πόσον όμως είναι ηθική και δημοκρατική μια τέτοια επιδίωξη; Υπάρχουν σοβαρότατα ηθικά και τεχνικά ζητήματα που πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν. Η παράκαμψη και η αγνόησή τους συνεπάγεται ηθικούς, υλικούς και ψυχολογικούς κινδύνους που ένας σκεπτόμενος άνθρωπος δεν μπορεί να δεχτεί, και πάνω στους οποίους πρέπει να στοχαστούμε όλοι μας.

Παρακάτω αναλύουμε μερικά θεμελιώδη ζητήματα που εύλογα τίθενται:

1. Ο «επαυξημένος» άνθρωπος είναι ήδη μια πραγματικότητα εν εξελίξει. Απλά κοιτάξτε τι συμβαίνει στα αμερικανικά εργαστήρια. Είναι απαραίτητο να γίνει σαφής διάκριση μεταξύ της αναμφισβήτητης προόδου ανάμεσα στον ιατρικό και στον επιστημονικό τομέα και στο διανθρωπιστικό όραμα: οι διανθρωπιστές συγχέουν εύκολα το ζήτημα της προόδου και της ανακούφισης του πόνου του ανθρώπινου είδους με το ζήτημα της αλλαγής του ίδιου του είδους.

Τα 4 πεδία της «επαύξησης» του ανθρώπου

Κατ’ αρχήν, οι τομείς των N.B.I.C. και συγκεκριμένα της γενετικής, της βιοϊατρικής, των νανοτεχνολογιών, της πληροφορικής και των γνωσιακών επιστημών, έχουν μεγάλη ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια.

Σχετικά με τη γενετική, η αποκωδικοποίηση των γονιδίων μας επιτρέπει την καλύτερη κατανόηση, αλλά και τη χειραγώγηση του γενετικού μας προγράμματος, συχνά τη στιγμή της γέννησης. Στη συνέχεια, η γονιδιακή θεραπεία μπορεί να αναπτυχθεί καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, καθώς το σώμα μας ανανεώνεται συνεχώς.

Σειρά έχει μετά η μοριακή βιολογία. Η ποιότητα της κατανόησής μας για το κύτταρο και οι νανοτεχνολογίες μας επιτρέπουν να κάνουμε εκλεπτυσμένες προσαρμογές στη λειτουργία του ενός και του άλλου κυττάρου, ενώ όπως φαίνεται, αύριο όχι μόνο θα το επιδιορθώνουμε αλλά θα το κάνουμε και αθάνατο.

Χρησιμοποιούμε τη βιολογία και τη χημεία για να εργαστούμε πάνω στη λειτουργία του κυττάρου, του σωματικού για να ζήσουμε περισσότερο, αλλά και του εγκεφαλικού για να κάνουμε τους ανθρώπους πιο ευτυχισμένους και να σκέφτονται γρηγορότερα.

Επιπλέον, οι νανοτεχνολογίες μας επιτρέπουν να προσθέτουμε στο ανθρώπινο σώμα εμφυτεύματα όλων των μεγεθών. Αρχικά εμφυτεύματα αντικατάστασης των χαλασμένων οργάνων, αλλά και μάτια που βλέπουν μακρύτερα, και αυτιά που ακούν καλύτερα. Ο κίνδυνος είναι υπαρκτός. Μπορεί στο εγγύς μέλλον να σκεφτόμαστε να ακρωτηριάσουμε το πόδι μας και να το αντικαταστήσουμε από ένα άλλο που δεν θα «χαλάει» ποτέ.

Τέλος, ακολουθεί η τεχνητή νοημοσύνη. Το ιδεώδες σενάριο κάποιων είναι το εξής: συμπληρώνουμε τον εγκέφαλο με έναν μικρό υπολογιστή, ο οποίος καταλήγει να είναι πιο έξυπνος από εμάς. Σταδιακά, μεταμοσχεύουμε μνήμη, ο υπολογιστής γίνεται αυτόνομος, συνάγει κάποια λογικά συμπεράσματα και τελικά όλα τα ουσιαστικά πράγματα γίνονται απ’ αυτόν.

Στο τέλος, τον αποσυνδέουμε από εμάς και η συνείδησή μας έχει περάσει στον σκληρό του δίσκο. Δεν πρόκειται πλέον για «επαύξηση», αλλά για μια ριζική αλλαγή.

O μετασχηματισμός του ανθρώπινου είδους

Τα πρώτα βήματα ενέχουν την «επαύξηση». Οι θεραπευτικές εφαρμογές, όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε, είναι αρκετά πειστικές. Αντιστρόφως όμως, σε κάθε ένα από αυτά τα τέσσερα πεδία, μπορούμε να πάμε πολύ μακριά υπερβαίνοντας το φράγμα του είδους. Κατασκευάζουμε κάτι που δεν είναι πλέον άνθρωπος.

Τέλος, για πρώτη φορά στην ιστορία, η έννοια του ανθρώπου δεν είναι πλέον αυτονόητη και γίνεται πολύ δύσκολο να πούμε τι ακριβώς καθορίζει την ανθρωπότητα.

Oι διανθρωπιστές θέλουν να καταργήσουν το ίδιο το ανθρώπινο είδος.

Γι’ αυτό όταν ένας διανθρωπιστής παρουσιάζει μια στοιχειώδη συλλογιστική που παραπέμπει σε τροχαλίες, γρανάζια και ελατήρια, ο αντίπαλός του αποδιοργανώνεται, γιατί αυτό το είδος σκέψης δεν είναι ανθρώπινο.

Επομένως, πρέπει να επινοηθεί μια αρχή επιβολής προφυλάξεων. Η αρχή της προφύλαξης δεν αφορά τόσο τα εργαλεία. Πρέπει να εφαρμοστεί για την απαγόρευση της χειραγώγησης της φύσης και την προσβολή της αξιοπρέπειας του ίδιου του ανθρώπου.

Ο κίνδυνος του διανθρωπισμού

Ο Φράνσις Φουκουγιάμα (Francis Fukuyama) λέει ότι ο μετανθρωπισμός είναι η πιο επικίνδυνη ιδέα στην ιστορία της ανθρωπότητας, επειδή είναι εν μέρει δυνατή. Προς το παρόν, πρόκειται για μεμονωμένα πειράματα σε εργαστήρια (αν και κάθε μέρα αυτό αλλάζει εκθετικά). Επομένως, ο κίνδυνος δεν είναι μεν άμεσος, αλλά οι λόγοι για τους οποίους μεσοπρόθεσμα πρέπει να φοβόμαστε είναι απόλυτα πραγματικοί.

Οι νανοτεχνολογίες, επί παραδείγματι, μπορούν πολύ εύκολα να αλληλεπιδράσουν με εμάς. Το σώμα μας όμως δεν είναι εφοδιασμένο για να αντιμετωπίσει nanobots με βάση το αθρώπινο γονιδίωμα (DNA), καθ’ ότι τα nanobots έχουν την ανεξέλεγκτη ικανότητα να συνδυάζονται μ’ αυτό.

Πρέπει επίσης να συνειδητοποιηθεί ότι η ζωή γίνεται αντικείμενο εντατικού πειραματισμού. Σε μια συνέντευξη που έδωσαν στο CNN επιστήμονες της σημερινής …υψηλής έδρας του διανθρωπισμού, δηλαδή του Πανεπιστήμιου της Μοναδικότητας (University of Singularity), δήλωσαν ότι σύντομα όλοι οι άνθρωποι θα μπορούν να «μαστορεύουν» τους εαυτούς τους.

Η χρησιμοποίηση των στοιχειωδών μηχανισμών της ζωής ως κύβοι Lego, βαφτίζεται νανομοριακή ρομποτική βασισμένη στο DNA: πρέπει να ομολογήσουμε ότι αυτά τα μόρια έχουν αρκετά διασκεδαστικές ιδιότητες αυτοσυναρμολόγησης. Η ζωή σαν άλλη …παιδική χαρά λοιπόν είναι ήδη πραγματικότητα.

2. Ο διανθρωπισμός υποτίθεται ότι για να «επαυξήσει» τον άνθρωπο, αρχίζει μειώνοντας την αξιοπρέπειά του. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι διανθρωπιστές αναγνωρίζονται μεταξύ τους με το σύμβολο H+ (Human+). Αλλά πριν κάνουν το συν (+), στην πραγματικότητα έχουν ήδη εφαρμόσει το πλην (-). Η φαντασίωση του ανθρωπομορφικού ρομπότ την οποία οι διανθρωπιστές κραδαίνουν διαρκώς σαν λάβαρο, φέρνει τον άνθρωπο πιο κοντά στη μηχανή και τη μηχανή πιο κοντά στον άνθρωπο, κάτι το οποίο συνιστά διπλό σφάλμα.

Το ιδανικό των ανθρώπων

Ο άνθρωπος είναι κάτι περισσότερο από μια μηχανή. Το υπεραποτελεσματικό ρομπότ που έχει ανώτερες φυσικές, πνευματικές και γνωσιακές δυνάμεις, δεν αποτελεί ιδανικό.

Για όσους είναι μονοθεϊστές κάτι τέτοιο είναι προφανές, επειδή ο άνθρωπος δημιουργήθηκε κατ’ εικόνα του Θεού και η ηθική υποχρέωση του ανθρώπου είναι να οικοδομήσει από κοινού με τους συνανθρώπους του έναν καλύτερο κόσμο, ο οποίος να αντιστοιχεί στο θέλημα του Θεού.

Φυσικά δεν είναι απαραίτητο να πιστεύει κανείς στον Θεό για να γνωρίζει ότι ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος ώστε να σχετίζεται με τους άλλους.

Το να γίνουμε πειραματόζωα εργαστηρίων, θα σημαίνει ότι ο άνθρωπος έχει πραγμοποιηθεί (reification), έχει γίνει ένα αντικείμενο (res), του οποίου έχουμε κατανοήσει όλες τις λειτουργίες, γεγονός το οποίο όμως θα μας νομιμοποιεί και να τις αλλάξουμε.

Ας επιστρέψουμε όμως στο θεμελιώδες ζήτημα της αλαζονείας. Ούτε η μονοθεϊστική, ούτε η επιστημονική κοσμοθέαση και για κανένα λόγο, δεν επιτρέπουν να σκεφτούμε πως οι ικανότητες του ανθρώπου είναι άπειρες.

Ο διάνθρωπος, απόλυτα νάρκισσος και στερημένος από ενσυναίσθηση, δεν θα σχετίζεται με τα άλλα πλάσματα, ούτε θα αγαπά τα ζώα, ιδιότητες που προέρχονται από ένα καθαρά βιολογικό σώμα. Νομίζοντας ότι είναι ο ίδιος Θεός, θα απεμπολίσει το Υπέρτατο Ον και θα είναι έτοιμος για κάθε είδους Ύβρη.

Ειδικά όταν είναι δεδομένο ότι είμαστε εκ φύσεως εύθραυστοι. Τούτο μπορεί να μας οδηγήσει να αποδεχτούμε ότι σαφώς η φύση μας είναι αδύναμη. Η φύση μας όμως είναι δύναμη.

Όπως σημειώνει ο διακεκριμένος Γάλλος γεωφυσικός Ξαβιέ Λε Πισόν (Xavier Le Pichon), η ευθραυστότητα ―και κυρίως η δική μας― είναι το πρώτο χαρακτηριστικό της προσαρμογής μας στην αλλαγή. Όσο περνάει ο καιρός, τόσο περισσότερο η επιστήμη μας λέει ότι η αδυναμία μας συμβάλλει στη δυναμική μας και στην υπέροχη και μεγαλόπρεπη πλευρά μας. Τα αδύνατα σημεία μας αποτελούν ανοιχτές πόρτες στην επικοινωνία με την Υπέρτατη Δύναμη.

Ο θάνατος του Θεού

Αυτό οδηγεί προς λάθος κατεύθυνση, δηλαδή αυτή της αυτάρκειας. Ο άνθρωπος ο οποίος θα γίνει εξαιρετικά ισχυρός και έξυπνος, θα έχει ένα σαφώς χαμηλότερο δυναμικό από τον αδύναμο και περιορισμένο άνθρωπο (ο οποίος σύμφωνα και με την αθεϊστική φιλοσοφία με την πρώτη δυσκολία στρέφεται προς το συνάνθρωπό του, αλλά και σύμφωνα με τη μονοθεϊστική – χριστιανική, στρέφεται εν συνεχεία προς τον Θεό).

Αυτό το είδος artilect (υπερ-ευφυούς τεχνουργήματος) αποτελεί ένα πραγματικό φράγμα κοινωνικοποίησης και την ταφόπλακα του σχετίζεσθαι. Το βλέπουμε στην πράξη στην περίπτωση της κατάθλιψης. Κάθε φορά που «πέφτουμε» σκεφτόμαστε μήπως θα ήταν καλύτερα να πάρουμε αντικαταθλιπτικά που θα επηρεάσουν τη χημεία του εγκεφάλου μας προκειμένου να διώξουμε τη θλίψη και το ψυχικό κενό.

Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ποτέ ότι αυτή η εναλλαγή υπερδραστηριότητας και κατάθλιψης, αυτό το είδος διπολικότητας στη δομή του πεδίου των συναισθημάτων μας, είναι η βάση της δημιουργικής δύναμης των μεγαλύτερων καλλιτεχνών, είτε αυτοί είναι ζωγράφοι, γλύπτες, ποιητές, συγγραφείς, ηθοποιοί, τραγουδιστές κ.ά.

Τι θα είχε δημιουργήσει το ανθρώπινο είδος χωρίς αυτή την εναλλαγή συναισθημάτων και χωρίς τη συναίσθηση του θανάτου;

Το ιδανικό των μηχανών

Κάποιοι άνθρωποι ονειρεύονται ρομπότ που να μοιάζουν τόσο με ανθρώπους ώστε να μη ξεχωρίζουν απ’ αυτούς, αλλά πρέπει να ξέρουμε σε τι χρησιμεύουν οι μηχανές. Όταν πρόκειται να σηκώσουμε βάρη ή να παίξουμε σκάκι, η μηχανή μάς έχει ήδη ξεπεράσει και δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα μ’ αυτό.

Αλλά όταν πρόκειται να μας κάνουν να πιστέψουμε με προσομοιώσεις ότι η μηχανή έχει συναισθήματα, αυτό συνιστά εξαπάτηση και εδώ πλέον υπάρχει κίνδυνος. Απαιτείται σαφής διαχωρισμός των ειδών ο οποίος πρέπει να τηρείται αυστηρά, ώστε να αποφεύγεται η σύγχιση.

3. Οι διανθρωπιστές υπερασπίζονται μια απλοϊκή θέαση του ανθρώπου, μια ριζοσπαστική δυαδικότητα μεταξύ σώματος και νου: το κοσμοείδωλο του διανθρωπιστή επιβάλλει πως ένα σώμα κακό, διεφθαρμένο και καταρρέον, κρατά το μυαλό και το εμποδίζει να είναι αθάνατο. Ωστόσο, όλες οι επιστημονικές ανακαλύψεις των τελευταίων τριάντα ετών επιβεβαιώνουν αυτό που μας λέει η κοινή λογική: αυτή η δυαδικότητα δεν αντιστοιχεί στην πραγματικότητά μας.

Η αναζήτηση της αθανασίας

Στα γραπτά των διανθρωπιστών υπάρχει ένα πραγματικό μίσος για το ανθρώπινο σώμα. Οι διανθρωπιστές δεν παύουν να διακηρύσσουν ότι το σώμα μας επιβραδύνει, αποσυντίθεται, καταρρέει.

Ο Γκύντερ Άντερς (Günther Anders) μάλιστα, στο βιβλίο του «Εμείς οι γιοί του Άιχμαν» καθώς απευθύνει δύο ανοιχτές επιστολές με περιεχόμενο ηθικό και πολιτικό στον Κλάους Άιχμαν, γιο του αρχιδήμιου του Άουσβιτς, μιλάει για προμηθεϊκή ντροπή. Σύμφωνα με τον Άντερς, μια άλλη διευκόλυνση της θηριωδίας, είναι η μηχανοποίηση του κόσμου, δηλαδή ο τεχνολογικός ολοκληρωτισμός.

O Γκύντερ Άντερς, Αυστριακός δημοσιογράφος, φιλόσοφος και πολιτικός ακτιβιστής που ανέπτυξε μια φιλοσοφική ανθρωπολογία για την εποχή της κυριαρχίας της τεχνολογίας.

Οι άνθρωποι υποτάσσονται στα τεχνικά προτάγματα, νιώθοντας ότι υπολείπονται των έργων τους και έχοντας αδρανοποιήσει τις συνειδησιακές τους δυνάμεις γίνονται εκτελεστικά γρανάζια των εντολών της τεχνοφεουδαρχίας μη έχοντας συναίσθηση ευθύνης: ντρέπομαι για την ευθραυστότητα του σώματός μου μπροστά στην τελειότητα των αντικειμένων που κατασκεύασα.

Σ’ αυτό το σημείο γίνεται αισθητή στους διανθρωπιστές η επιθυμία να ξεφύγουν από την οργανική χημεία και όλη την αδυναμία του σώματος (το ανθρώπινο σώμα αποτελείται κυρίως από νερό και άνθρακα), ή να την βελτιώσουν επαρκώς ―στην πραγματικότητα, να την ανατρέψουν― ώστε να γίνουν αθάνατοι. Αυτά, κατά την άποψή μας, είναι δύο σημεία ηθικής πτώσης τα οποία συνδέονται μεταξύ τους.

Στην πρώτη περίπτωση, πρόκειται για ζήτημα κυριαρχίας πάνω στην οργανική χημεία ώστε να γίνουν αθάνατοι με τη μόνιμη αντικατάσταση των ελαττωματικών τους μερών.

H διανθρωπιστική λογοτεχνία για παιδιά είναι εδώ: Το βιβλίο του συγγραφέα Γκενάντι Στολιάρωφ (Gennady Stolyarov), Death is Wrong (Ο θάνατος είναι λάθος), προτρέπει τα παιδιά να ασχοληθούν με τις διανθρωπιστικές τεχνολογίες προκειμένου να επιτευχθεί η αθανασία.

Στη δεύτερη περίπτωση, προχωρούν ένα βήμα παραπέρα. Ο Ρέι Κουρτσβάιλ (Ray Kurzweil) για παράδειγμα, φαντάζεται ότι φορτώνουμε τη γνωσιακή μας διαδικασία σε έναν υπολογιστή, προκειμένου να ζήσουμε καλύτερα. Φορτώνω (upload) τον εαυτό μου σε μια μηχανή, κάνω δηλαδή ένα ακριβές αντίγραφο της γνωσιακής διαδικασίας που εξελίσσεται, και κατόπιν αφήνω το αντίγραφο να ζει με αυτόνομο τρόπο.

Φαίνεται πολύ απλό. Αλλά δεν είναι.

Επιβολή ορίων

Είναι αλήθεια ότι σχετικά με την αναζήτηση της αθανασίας, η κατανόησή μας για τη διαδικασία της γήρανσης προχωράει. Ναι, σίγουρα θα κάνουμε εξαιρετική πρόοδο. Αλλά μόλις αποστασιοποιηθούμε, θα συνειδητοποιήσουμε την εξαιρετική δυσκολία του εγχειρήματος που θα εξακολουθήσει να υπάρχει μπροστά μας.

Το γεγονός ότι μόλις αρχίζουμε να βλέπουμε κάποια τμήματα, διαφέρει πολύ από την κυριαρχία επί του συνόλου. Δεν πρόκειται για ζήτημα αλαζονείας, αλλά περισσότερο για υποτίμηση ενός πολυσύνθετου συστήματος και όλων των σχέσεων του, επειδή ακόμα βρισκόμαστε στην αρχή. Σε κάθε κύτταρο, για παράδειγμα, συμβαίνουν εκατοντάδες δισεκατομμύρια αντιδράσεις ανά δευτερόλεπτο.

Από την άλλη, στο όραμα του «φορτώματος», το σώμα δεν αποτελεί παρά μόνο το υπόστρωμα που εκτελεί μια ανώτερη διαδικασία που αντιστοιχεί ταυτόχρονα στη σκέψη, στη συνείδηση και στη ζωή.

Αυτό που είμαστε όμως, εξαρτάται από το σώμα μας. Αν φτιάξουμε ένα διαφορετικό σώμα, θα μετατραπούμε σε εντελώς διαφορετικά όντα. Είναι μέγα λάθος ότι δεν εξαρτώμεθα από το «υπόστρωμα».

Η διττή θεώρηση του σώματος

Η αλληλεπίδραση μεταξύ σώματος και νου είναι θεμελιώδης. Ο Φρανσίσκο Βαρέλα (Francisco Varela, 1946 – 2001), Χιλιανός βιολόγος, φιλόσοφος, νευροεπιστήμονας, και βουδιστής στις θρησκευτικές του πεποιθήσεις ―ο οποίος μάλιστα είχε ιδρύσει το Ινστιτούτο Νού και Ζωής (Mind and Life Institut) που πραγματοποιούσε σειρά συζητήσεων ανάμεσα σε επιστήμονες και στον Δαλάι Λάμα σχετικά με τον βουδισμό και την τεχνολογία― μιλάει για την «σωματικότητα του νου», εξηγώντας ότι η διαδικασία της γνώσης δεν μπορεί να διαχωριστεί από την αντίληψη, από την εμπειρία την οποία αποκτάμε μέσω των αισθήσεων.

Το εξώφυλλο της γαλλικής έκδοσης του βιβλίου του Φρανσίσκο Βαρέλα, «Autonomie et connaissance» (Αυτονομία και γνώση), Εκδ. Seuil, 1988.

Μαζί με πολλούς άλλους υποστηρικτές της έννοιας της «διάδρασης» (θεωρία που προτάσσει ότι η γνώση και το γνωστό καθορίζουν η μία το άλλο) ή άλλους επιστήμονες όπως ο Αμερικανο-πορτογάλος Αντόνιο Νταμάζιο (Antonio Damasio), καθηγητής νευροεπιστήμης, ψυχολογίας και φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνια και πρόεδρος του Ινστιτούτου Εγκεφάλου και Δημιουργικότητας (Brain and Creativity Institut), καταγγέλλει το αφελές και θεμελιώδες λάθος της διττότητας.

Το εξώφυλλο του βιβλίου του Αντόνιο Νταμάζιο «Self Comes to Mind: Constructing the Conscious Brain» (Χτίζοντας τον συνειδητό Νου), Εκδ. Pantheon Books, 2010.

Τα λίγα πράγματα που γνωρίζουμε για τον εγκέφαλο, για παράδειγμα, δείχνουν ένα πραγματικό συνεχές.

Ο Αλέν Μπερτόζ (Alain Berthoz), μηχανικός, καθηγητής νευροφυσιολογίας, και καθηγητής της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστήμης και Τεχνολογίας, το περιγράφει πολύ εύστοχα: «υπάρχει ένα συνεχές ανάμεσα στην αντίληψη, στη σκέψη και στην απόφαση. Θα ήταν πολύ αυθαίρετο να πούμε ότι το μάτι είναι μια κάμερα, το οπτικό νεύρο μια ίνα, και πίσω στο βάθος βρίσκεται η απόφαση. Στην πραγματικότητα η επεξεργασία των πληροφοριών και η απόφαση ξεκινούν πολύ νωρίς. Αυτός που θα μπορέσει ν’ αδράξει εκείνη ακριβώς τη στιγμή, θα είναι πολύ μάγκας».

4. Η απλοϊκή θεώρηση του ανθρώπου οδηγεί σε μια υπέρτατα ατομική φιλοδοξία. Από την άλλη, το διανθρωπιστικό όραμα ενός απομονωμένου ζώου είναι το αντίθετο από αυτό που μας διδάσκει η επιστήμη, η κοινή λογική και η φιλοσοφία: ο άνθρωπος, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε θρησκευτική πίστη, είναι ένα σχεσιακό ον. Η ευτυχία, ιδωμένη από τη σκοπιά της καθαρής μεγιστοποίησης των ατομικών εμπειριών μας και ως βάθρο της διανθρωπιστικής θεώρησης, αντιστοιχεί σε ένα κακοφτιαγμένο σκίτσο του ποιοι είμαστε πραγματικά.

Το όραμα για την κοινωνία

Οι διανθρωπιστές καθοδηγούνται από δύο πράγματα: από τον φόβο του θανάτου και από την εμμονή της υπέρ-απόδοσης. Σε μια εντελώς ατομικίστικη κοσμοθέαση για το τι είναι ο άνθρωπος και η κοινωνία, ο θάνατος είναι κάτι απολύτως τρομακτικό, ένα είδος φοβερής εμμονής. Αυτοί οι δύο στόχοι αφήνουν απειροελάχιστο περιθώριο για μια αλτρουιστική θεώρηση της ζωής και του ανθρώπου.

Το διανθρωπιστικό όραμα της ευτυχίας

Ο Λάρι Πέιτζ (Larry Page), ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Google, έδωσε το 2010 τον ορισμό της ευτυχίας με βάση το διανθρωπιστικό όραμα και ο οποίος είναι απολύτως συμβατός με την υπόλοιπη προσέγγιση του διανθρωπισμού: ευτυχία είναι η μεγιστοποίηση των εμπειριών που έχουμε επί της Γης.

Εύκολα αναγνωρίσιμος συλλογισμός πληροφορικάριου…

Βρισκόμαστε δηλαδή σε ένα χώρο και πρέπει να μεγιστοποιήσουμε τις αισθήσεις που δημιουργούνται από την εξερεύνηση αυτού του χώρου. Από τη στιγμή που κάποιος ορίζει κατ’ αυτόν τον τρόπο την ευτυχία και το ανθρώπινο ιδεώδες, δεν είναι ν’ απορεί κανείς γιατί έχει και διανθρωπιστική φιλοσοφία. Εάν η ευτυχία μου συνίσταται σε εκατό χρόνια εμπειρίας, επομένως, χίλια χρόνια εμπειρίας θα είναι ακόμα καλύτερα…

Ένα τέτοιο σκεπτικό όμως είναι το αντίθετο της ευτυχίας υπό την οποία συλληφθήκαμε σαν παιδιά αγάπης, ευτυχία που για όσους είναι μονοθεϊστές, στο σχέδιο του Θεού, θα είναι αιώνια, ενώ για όσους είναι άθεοι θα έχουν τουλάχιστον δημιουργήσει θετικά πράγματα για τον εαυτό τους και για τους ανθρώπους που αγαπούν.

Καλύτερα να ζούμε εκατό χρόνια ευθραυστότητας και ευτυχίας, παρά χίλια χρόνια ζωής σαν ένα οποιοδήποτε μηχάνημα που απλώς θα εξακολουθήσει να λειτουργεί. Οι σχέσεις αγάπης ισχυροποιούνται περισσότερο όταν ενσωματώνουν την ανακάλυψη του άλλου με τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία του.

Η αφαίρεση της ευθραυστότητας των ανθρώπων και της επίγνωσης των ελλείψεών μας οι οποίες μας οδηγούν είτε προς το Υπέρτατο Ον, είτε προς τον/τη σύντροφο ή τους φίλους μας, είναι αφαίρεση της ίδιας της ζωής. Οι αδυναμίες και οι ελλείψεις μας είναι οι κινητήριες δυνάμεις που μας οδηγούν να οικοδομήσουμε υπέροχα πράγματα.

Το διανθρωπισμένο ον δεν θα έχει ενσυναίσθηση, και ζώντας κατά μόνας δεν θα συγκροτεί κοινωνίες, θα είναι δηλαδή το καλύτερο βούτυρο στο ψωμί της νέας τυραννίας.

Κατά συνέπειαν πρόκειται για μια κοσμοθέαση εξαιρετικά μειωτική, αλλά και επικίνδυνη για τον άνθρωπο, επειδή προσπαθεί να αλλάξει το είδος του, μια κοσμοθέαση και που αντιστοιχεί στην ατομικιστική μετανεωτερική ψευδαίσθηση ενός ανθρώπου που έχει χάσει τα σημεία αναφοράς του.

Δυστυχώς όμως τέτοιου είδους πομπώδεις δηλώσεις περί «ανθρωποθεού» επηρεάζουν τους ανθρώπους. Αν κάποιος έχει ατομικίστικο κοσμοείδωλο και ζει μοναχικά, πολύ γρήγορα θα παρασυρθεί. Σιγά σιγά θα έλκεται απ’ αυτή τη φιλοσοφία, που ενδεχομένως μπορεί να αποβεί θανατηφόρα.

Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η πιο ισχυρή εμπειρία στη ζωή είναι η αγάπη του ανθρώπου προς τον πλησίον του και προς τα ζώα, ότι η αγάπη είναι η πιο χειροπιαστή πηγή ευτυχίας για τον άνθρωπο.

Σχεσιακό ον

Από επιστημονική άποψη, ο άνθρωπος χάρη στους κατοπτρικούς νευρώνες έχει τη φυσική ικανότητα της ενσυναίσθησης, να αισθάνεται δηλαδή τα συναισθήματα του ατόμου που βρίσκεται απέναντί του. Έτσι είμαστε φτιαγμένοι. Για να πάμε να συναντήσουμε τον άλλον.

© Προσαρμογή-μετάφραση γραφήματος: «Απεροπία».

Οι ανακαλύψεις των τελευταίων είκοσι χρόνων μας δείχνουν ότι είμαστε σχεσιακά όντα. Τίποτα δεν μας αποδεικνύει όμως ότι αυτή η ιδιότητά μας θα διατηρηθεί και μετά το «μαστόρεμα» των διανθρωπιστών στο γονιδίωμά μας.

Αν δημιουργήσουμε ένα νέο είδος, θα διατηρήσουμε την ενσυναίσθηση; Μπορεί μια κοινωνία να λειτουργήσει χωρίς αυτήν;

Ο αγώνας για τελειότητα

Η ισορροπία της κοινωνίας λειτουργεί όταν υπάρχει μια κανονική κατανομή της διαφορετικότητας, η οποία διαμορφώνει ένα σύνολο που μαθαίνει να ζει. Εάν υλοποιηθεί η διανθρωπιστική επιδίωξη, πώς θα μπορέσει ο παλαιός άνθρωπος να ζει σε αρμονία με τον διανθρωπισμένο, ο οποίος θα έχει μια πλειάδα ανώτερων, αλλά τεχνητών ικανοτήτων;

Έστω κι αν δεν είναι ανώτερος από πολλές απόψεις, θα πρέπει να τεθεί το ζήτημα της φυσικής ανισότητας που θα προέκυπτε από την άνιση πρόσβαση στις διανθρωπιστικές τεχνολογίες. Ακόμα και μεταξύ των ίδιων των διανθρωπιστών, κάποιοι διερωτώνται σοβαρά επ’ αυτού.

Ο Τζέιμς Χιουτζ (James Hughes), Αμερικανός καθηγητής κοινωνιολογίας και βιοηθικής, διευθυντής του περίφημου Ινστιτούτου Ηθικής και Αναδυόμενων Τεχνολογιών (Institute for Ethics and Emerging Technologies), υπερασπιστής ενός τρίτου δρόμου για έναν «δημοκρατικό διανθρωπισμό», αρνητής του βιοσυντηρητισμού αλλά και του φιλελεύθερου διανθρωπισμού, πηγαίνει αρκετά μακρύτερα, ώστε να αναρωτηθεί ποιοι μηχανισμοί ανακατανομής του πλούτου θα μπορούσαν να εφευρεθούν από τους διανθρωπιστές, κάτι που (προς το παρόν) παραμένει θεωρητικό ερώτημα.

Το εξώφυλλο του βιβλίου «Citizen Cyborg» (Πολίτης Cyborg – Γιατί οι δημοκρατικές κοινωνίες πρέπει να αντιδράσουν στον επανασχεδιασμένο άνθρωπο του μέλλοντος) που κυκλοφόρησε το 2004 και το οποίο πραγματεύεται το ζήτημα της δημοκρατίας σε μια διανθρωπισμένη κοινωνία.

Πολύ συγκεκριμένα, το ερώτημα τίθεται ήδη με την επιστροφή της ευγονικής. Πριν φτάσουμε στο σημείο να φτιάξουμε έναν νέο άνθρωπο, σήμερα εφαρμόζεται πράγματι η χρήση της γενετικής, της κατάτμησης και του χειρισμού των γονιδίων, εργαλεία που μπορούν να επιλεγούν και να βελτιωθούν. Τα ηθικά ζητήματα αυτής της νέας ευγονικής είναι βεβαίως μεγάλα και αφορούν την ενσυναίσθηση, την αλληλεγγύη, την ίδια τη ζωή.

5. Τα εμπόδια δεν είναι μόνο δεοντολογικά. Το διανθρωπιστικό όραμα της επιστημονικής προόδου είναι γεμάτο με αναμφισβήτητα πολυσύνθετα εμπόδια. Γενικά, διαφαίνεται πως στους διανθρωπιστές επικρατεί ένα σκεπτικό πραγματικά ναΐφ το οποίο προκαλεί σύγκρυο, το ότι πιστεύουν δηλαδή ότι τα εμπόδια θα εξαφανιστούν τα επόμενα χρόνια ως δια μαγείας. Πρόκειται για αντικειμενικούς κινδύνους μιας απλοϊκής προσέγγισης και λιγότερο για αλαζονεία.

Τα όρια της πολυπλοκότητας

Σήμερα, η πρόγνωση του καιρού είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα των ορίων της πολυπλοκότητας, διότι έχουμε αποκτήσει μεγάλη εμπειρία σ’ αυτόν τον τομέα. Πριν από μερικές δεκαετίες οι επιστήμονες μας υποσχέθηκαν θαύματα πρόγνωσης χάρη στην αυξανόμενη ισχύ των υπολογιστών και στους αλγόριθμους. Η πρόοδος ήταν πράγματι ιλιγγιώδης.

Γρήγορα όμως συνειδητοποιήσαμε ότι οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μορίων της ατμόσφαιρας ήταν τόσο σύνθετες, ώστε σύντομα κάθε μετεωρολογικό μοντέλο αποδεικνυόταν σχετικά ψευδές, και εν συνεχεία εντελώς ψευδές.

Τελικά πρόκειται για ένα είδος θεώρηματος της ατέλειας, όπως στην άλγεβρα. Ο έλεγχος της πολυπλοκότητας δεν είναι θέμα υπολογιστικής ισχύος. Για να προβλέψουμε, κάποιος πρέπει να είναι σε θέση να χειραγωγεί την πολυπλοκότητα και αυτή η ικανότητα είναι μερικές φορές τόσο κοντά στο μηδέν ώστε μπορούμε να πούμε πως είναι αδύνατον να συμβεί κάτι τέτοιο.

Εξετάζοντας τους διανθρωπιστικούς στόχους, βλέπουμε πως ένας απ’ αυτούς είναι να φτιάξουν αποτελεσματικά εμφυτεύματα ή nanobots. Σχετικά με αυτό μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι: ναι, δεν πρόκειται για επιστημονική φαντασία.

Ο στόχος αυτός μπορεί ενδεχομένως να λειτουργήσει, επειδή δεν υπάρχουν εμπόδια πολυπλοκότητας. Ομοίως, είναι πολύ πιθανή η κατασκευή υπολογιστικών μηχανών που θα σκέφτονται όλο και πιο γρήγορα και θα επεξεργάζονται όλο και περισσότερες πληροφορίες.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν πραγματικά εμπόδια πολυπλοκότητας στην επιδιόρθωση των ζωτικών μηχανισμών των κυττάρων. Αυτό που μπορεί να συμβεί είναι ότι κάθε πέντε χρόνια θα ανακαλύπτουμε ένα νέο παράγοντα γήρανσης. Ναι μεν θα τον μπλοκάρουμε, αλλά θα πρέπει να το κάνουμε αυτό επί χιλιάδες χρόνια, γιατί θα ανακαλύπτουμε χιλιάδες διαφορετικές διαδικασίες.

Η αξία της κριτικής σκέψης

Ο ψόγος προς τους μετανθρωπιστές που θέλουν να κάνουν τον άνθρωπο αθάνατο, δεν συνίσταται στο ότι αυτό που λένε είναι αδύνατον, αλλά στο ότι δεν έχουν κριτική σκέψη για να αντιληφθούν ότι υπάρχει πολύ μικρή πιθανότητα να είναι εφικτό κάτι τέτοιο.

Ο καθορισμός της ακολουθίας του γονιδιώματος είναι ένα καλό παράδειγμα. Χάρη στην εκθετική επιτάχυνση της τεχνολογίας, κατορθώσαμε να προσδιορίσουμε το γονιδίωμα πολύ ταχύτερα από το αναμενόμενο.

Πολλοί γενετιστές σχεδίαζαν εξαιρετικές προόδους σ’ αυτό το νέο πεδίο εξερεύνησης. Στη συνέχεια, μεταξύ της δεκαετίας του 1990 και του σήμερα σημειώσαμε τεράστια πρόοδο. Είχαν λοιπόν τελικά δίκιο; Όχι βέβαια.

Αν γυρίσουμε πίσω και κοιτάξουμε όλα όσα είχαν πει οι φουτουριστές ότι θα πετυχαίναμε ως αποτέλεσμα της εξέλιξης της γενετικής, θα διαπιστώσουμε ότι δεν καταφέραμε και πολλά.

Πρόκειται για ζήτημα μισοάδειου και μισογεμάτου ποτηριού, διότι είναι μεν αλήθεια ότι τώρα έχουμε πολύ καλύτερη κατανόηση των γονιδίων, αλλά όλος αυτός ο κατακλυσμός της πληροφορίας δεν έχει κατ’ ανάγκην ως αποτέλεσμα την υπέρβαση συγκεκριμένων φραγμών σχετικά με τη μια ή την άλλη ασθένεια.

Ναι μεν η διατριβή του Κουρτσβάιλ σχετικά με την τεχνολογική μοναδικότητα είναι πιθανόν ακριβής, καθώς η υπολογιστική ισχύς των υπολογιστών σύντομα θα υπερβεί εκείνη του ανθρώπινου εγκεφάλου, όμως το πρόβλημα είναι αφενός μεν ότι τεράστιος αριθμός προβλημάτων δεν αφορά στο θέμα της υπολογιστικής ισχύος και αφετέρου δε, ακόμη και μια υπολογιστική ισχύς ανώτερη του ανθρώπινου εγκεφάλου, θα απέχει αναμφισβήτητα μακράν από το να είναι σε θέση να υπερνικήσει τα πολυσύνθετα εμπόδια που θα ορθωθούν μπροστά της.

ΠΗΓΗ:
aleteia.org