Το παγκοσμίως γνωστό αυτό νησί, ιδιαίτερα μετά τις περιβόητες ταινίες ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΤΟ ΔΕΛΦΙΝΙ, (1956) στην οποία πρωταγωνίστησε η Σοφία Λόρεν, και ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΜΕ ΤΑ ΜΑΥΡΑ, όπου πρωταγωνιστούσαν η Έλλη Λαμπέτη και ο Δημήτρης Χορν, για αιώνες δεν διαδραμάτισε κανέναν ιδιαίτερο ρόλο, και υπήρξε άσημη αποικία Δρυόπων –Δολόπων βοσκών από την Πίνδο, που μετατράπηκαν αργότερα σε αγρότες και ψαράδες.

Αφίσα της θρυλικής ταινίας «Το παιδί και το δελφίνι» με πρωταγωνίστρια τη Σοφία Λόρεν

Το νησί κατά περιόδους, από την αρχαιότητα ως και τους νεώτερους χρόνους μαστιζόταν από πειρατικές επιδρομές, ενώ οι λιγοστοί κάτοικοί του είχαν αποσυρθεί στο εσωτερικό, ασχολούμενοι με την γεωργία και την κτηνοτροφία.

Κάποιοι από τους επιδρομείς υπήρξαν και ορισμένοι Σάμιοι εκδιωχθέντες από τον τύραννο Πολυκράτη περίπου το 525 π. Χ., οι οποίοι στην περιπλάνησή τους για εύρεση νέας πατρίδας, αφού καταλήστευσαν από τους Σιφνίους πολύτιμο μετάλλευμα, αγόρασαν το νησί από τους Ερμιονείς και εγκαταστάθηκαν εκεί, μέχρις ότου η Ακρόπολή τους ισοπεδώθηκε για αντίποινα από τους Αιγινήτες, μεγάλους αντιπάλους των Σαμίων στην κυριαρχία των θαλασσών.

Οι Σάμιοι αποχώρησαν ηττημένοι οριστικά για την Κρήτη, ενώ το νησί ζούσε στην αφάνεια για αιώνες, χωρίς να έχει να παρουσιάσει κάτι σημαντικό, πλην του αυτοδίδακτου Υδραίου βοσκού Ευάγη, ο οποίος τον 2^ο π. Χ. αιώνα συνέγραφε κωμωδίες.

Από τα μέσα του 15^ου αιώνα και αργότερα, η Ύδρα, όπως και τα περισσότερα μέρη του Σαρωνικού, δέχτηκε κύματα ορθοδόξων Αρβανιτών προσφύγων, κυνηγημένων από τους Τούρκους οι οποίοι βρίσκοντας καταφύγιο στο νησί, όπως και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, ενσωματώθηκαν σιγά σιγά με τον γηγενή πληθυσμό, εξ ου και τα αναρίθμητα τοπωνύμια στα αρβανίτικα που υφίστανται ακόμα.

Άποψη του όρμου του Αγίου Νικολάου που βρίσκεται στα νοτιοδυτικά παράλια της Ύδρας, από το κατάστρωμα ιστιοφόρου

Ο μεικτός αυτός πληθυσμός, λόγω του άγονου και βραχώδους κατά το μεγαλύτερο μέρος του περιβάλλοντος, που δεν ευνοούσε τη γεωργία, μετεξελίχθηκε αργότερα σε μεγάλη ναυτική δύναμη, με εμπορικό δαιμόνιο που ήξερε να εκμεταλλευτεί την αδυναμία των Τούρκων στην ανοιχτή θάλασσα.

Γιατί για όσους δεν το γνωρίζουν, η Ύδρα δεν είναι μόνο το πολυσύχναστο κοσμοπολίτικο λιμάνι με τα κότερα του διεθνούς τζετ σετ, τα θορυβώδη μπαρ, τα σικ εστιατόρια, τα διατηρητέα σπίτια-ξενοδοχεία, τα φανταχτερά Μιαούλεια και τη Λαγουδέρα. Ύδρα είναι και οι εκκλησίες, τα μοναστήρια και τα ξωκκλήσια της, η άγρια, βραχώδης και ανεμοδαρμένη ενδοχώρα της, οι αρχαίοι τάφοι, το μυκηναϊκό υδραγωγείο, η Επισκοπή και οι ερημικοί και δυσπρόσιτοι νότιοι όρμοι της.

Πληθώρα αρβανίτικων τοπωνυμίων

Όσοι κοιτάζουν μόνο την «τουριστική» πλευρά του νησιού, το πιθανότερο είναι να μην έχουν προσέξει άλλα μέρη του, ούτως ώστε να μην μπορούν να αναγνωρίσουν την προέλευση αυτών των τοπωνυμίων και πέραν του πολυσύχναστου λιμανιού και κάποιες διαδρομές με θαλάσσια ταξί, δυστυχώς να μην επισκέπτονται την ενδοχώρα, και κατά συνέπειαν να τα αγνοούν παντελώς.

Πόσοι από τους διάφορους βέβηλους, βάρβαρους και ανιστόρητους Έλληνες (;) νεαρούς YouTubers που ανέθρεψε ο νεοελληνικός ολετήρας πολιτισμικού βαρβαρισμού, οι οποίοι ανεβάζουν βίντεο με τα ταξίδια τους, μεταξύ των οποίων και κάποιο για την Ύδρα, έχουν ιδέα για όλα αυτά; Άλλωστε το επαναλαμβάνουν συνέχεια με θράσος ή βλακώδη άγνοια: «Δεν έχω ιδέα τι υπάρχει εδώ»! «Δεν έχω ιδέα τι υπάρχει εδώ»! Απίστευτο; Και όμως αληθινό!

Η αμορφωσιά σε όλο της το μεγαλείο. Το μόνο που βλέπει κανείς στα σκουπίδια αυτά του θνήσκοντος δυτικόδουλου “πολιτισμού” μας είναι η αποθέωση της άγνοιας, του χυδαίου, του ευτελούς, της βλακείας και εν γένει, του απόλυτου Τίποτε.

Είναι εμφανές ότι οι δύστυχοι νεαροί και νεαρές προσπαθούν να βιοποριστούν από αυτά τα σκουπίδια μαζεύοντας subscribers (συνδρομητές) για να πάρουν διαφημίσεις από την Google, και προφανώς διαμένοντας δωρεάν στις πανσιόν που επισκέπτονται με τη δικαιολογία ότι τις προβάλλουν τουριστικά.

Δεν ξέρουμε αν τελικά το καταφέρνουν και δεν μας ενδιαφέρει. Το ότι προσπαθούν να δουλέψουν και να κερδίσουν τη ζωή τους είναι θεμιτό και δίκαιο. Πολιτισμό πάντως δεν κομίζουν στους συνομηλίκους τους νεαρούς και νεαρές στους οποίους και απευθύνονται.

Στο βιντεοκλίπ για παράδειγμα για την Ύδρα το μόνο που έμαθαν οι θεατές τους είναι ότι ανέβηκαν σε ένα «μουλάρι», ότι το νησί έχει κάποια δωμάτια με πισίνα για την οποία κάνουν σαν λιγούρηδες επαρχιώτες, πολλά μπαράκια και νυχτερινή ζωή. ΤΙΠΟΤΕ ΑΛΛΟ!

Καμμία αναφορά στην αρχαιότητα, στην ιστορία, στα μαρτύρια των σφουγγαράδων δυτών, των επονομαζόμενων «μηχανικών»,  όπως θα διαβάσουμε πιο κάτω, στην Επανάσταση του 1821, στον Μιαούλη, στους μεγάλους καλλιτέχνες Έλληνες και ξένους που έζησαν και δημιούργησαν στο νησί. Από ολόκληρη την Ύδρα, μόνο αυτά βρήκαν να πουν! Αιδώς…

Το να αντιληφθούν λοιπόν τα πάμπολλα αρβανίτικα τοπωνύμια θα ήταν απίθανο. Επειδή εμείς όχι απλώς τα προσέξαμε, αλλά τα αναλύσαμε κι όλας, σας παραθέτουμε και μερικά από αυτά, γιατί πράγματι ο αριθμός τους είναι εντυπωσιακός!

Nτριμ σοκάκι, Τριμ = παλικάρι

Γκλιάτι, gljate = μακρύς

Ζούρβα, zhurve: zhurme-a = θόρυβος, βοή

Μάλιες, malle = βουνά, κορυφές

Λιμνιώνιζα, λιμήν + υποκοριστικό επίθεμα za = μικρός

Γκορίτζεζα, γκούρι, guri + υποκοριστικό επίθεμα za =  μικρός βράχος

Λέδεζα, ledheza =  ledh-i + επίθεμα za = ledheza = μικρός τοίχος, πεζούλα, μαντρότοιχος

Νήσιζα, νησί + επίθεμα za = μικρό νησί

Νάργα-Ντρίτσα (αλβανικά επίθετα)

Χούντα Ντόζα, hunda = ακρωτήριο + dose-a = γουρούνι

Χούντα Ρήγα, hunda Righes = ακρωτήριο Ρήγα

Χούντα Ζέζα, hunda Zeza = μαύρη μύτη, μαύρο aκρωτήριο

Λούμη του Θέβη, Lumi Theve = βαθύ (theve) ποτάμι (lumi)

Γκουρίζη Γκιώνη, guri i zi (μαύρη πέτρα) + gjon-i (νυκτόβιο πουλί)

Γκούρη Πλακούτ, guri plakut = η πέτρα του γέρου κλπ,

και ένα σλάβικο: ομπόρι, από το σλάβικο oborb: που σημαίνει στάβλος, φράκτης.

Να προσθέσουμε ότι ανάλογα τοπωνύμια συναντάμε φυσικά σε όλο τον Αργο-Σαρωνικό, (Σπέτσες, Ερμιονίδα, Πόρο, Τροιζηνία, Σαλαμίνα, Μέθανα, Αίγινα και Αγκίστρι), καθώς και στην Αττική, στην Κορινθία σε άλλα μέρη της Ελλάδας, αλλά αυτό αποτελεί αντικείμενο άλλης έρευνας.

Τα υδραίικα σπογγαλιευτικά, το δουλεμπόριο του 20ού αιώνα και η νόσος των δυτών

Πώς όμως ήταν η ζωή στην Ύδρα μέχρι το νησί να γίνει γνωστό τουριστικά; Πώς ζούσαν οι Υδραίοι με τους ενσωματωμένους Αρβανίτες μετά τα ένδοξα χρόνια της Επανάστασης και το τέλος της εποχής της ιστιοφόρου εμπορικής ναυτιλίας;

Όσοι έχετε δει την ταινία «Ανοιχτή θάλασσα» του 1954 και η οποία διαδραματίζεται στην Ύδρα, όπου πρωταγωνιστούν ο Γιώργος Φούντας και η Σμαρούλα Γιούλη, είχατε την ευκαιρία να διαπιστώσετε πως η σπογγαλιεία με σκάφανδρο ήταν η κύρια οικονομική δραστηριότητα του νησιού.

Βεβαίως σπογγαλιευτικά δραστηριοποιούνταν και στις γύρω περιοχές, Αίγινα, Κοιλάδα, Ερμιόνη και Σπέτσες και φυσικά κυρίως στην Κάλυμνο, Σύμη, Χάλκη, Καστελόριζο κλπ, τα υδραίικα καΐκια όμως ήταν από τα πιο δραστήρια.

Τα σπογγαλιευτικά ήταν δύο ειδών: καΐκια που έφεραν ντηζελομηχανή πιάνοντας περίπου 8 ναυτικά μίλια την ώρα και ιστιοφόρα τύπου μπρατσέρας. Τα μεν μηχανοκίνητα ρυμουλκούσαν τα ιστιοφόρα σε περίπτωση άπνοιας και μετέφεραν τους δύτες στις περιοχές κατάδυσης, οι δε μπρατσέρες χρησίμευαν σαν «ξενοδοχεία» και μαγέρικα για τα πληρώματα, ενώ εντός τους αποθηκεύονταν και τα σφουγγάρια.

Ζωγραφική απεικόνιση μπρατσέρας

Τα πλοία έφευγαν του Σταυρού το Μάρτη (Σταυροπροσκυνήσεως), και ξαναγυρνούσαν του Σταυρού το Σεπτέμβρη. Όλο το Φλεβάρη γίνονταν προετοιμασίες, ματσακωνίσματα, επισκευές κλπ., ενώ λίγες μέρες πριν την αναχώρηση των σκαφών επικρατούσε οργασμός στους φούρνους και στα χασάπικα.

Οι φούρνοι ετοίμαζαν τα ξερά παξιμάδια (γαλέτες), και οι χασάπηδες τους καβουρμάδες (αποξηραμένο κρέας κλεισμένο σε δοχεία), που θα έπαιρναν μαζί τους τα πληρώματα για να διατρέφονται κατά τη διάρκεια τόσων μηνών. Για την υδροδότηση των πρώτων ημερών, φόρτωναν αρκετά βαρέλια με νερό, ενώ υπολόγιζαν να τα ξαναγεμίσουν όταν θα έφταναν πλέον στον προορισμό τους.

Μετά την απαγόρευση της σπογγαλιείας με σκάφανδρο στην Κρήτη και στα Μικρασιατικά παράλια, οι εφοπλιστές αναγκάστηκαν να αναζητήσουν σφουγγάρια στα απαγορευτικά και εφιαλτικά για τον ανθρώπινο οργανισμό βάθη των 45 οργιών (1 οργιά= 1.8 μέτρα, δηλαδή 80 μέτρων!) και σε απομακρυσμένες περιοχές.

Έτσι, η αλίευση των σφουγγαριών γινόταν στις ακτές της Αφρικής, και πιο συγκεκριμένα στη Σφαξ (Τυνησία), στη Βεγγάζη (Λιβύη) ―στη Μπαρμπαριά και Τούνεζι όπως έλεγαν τότε― και στο νησάκι Λαμπεντούζα, που βρίσκεται ανάμεσα στη Μάλτα και στην Τυνησία και είναι σήμερα τόπος λαθρομετανάστευσης Αφρικανών μεταναστών οι οποίοι επιχειρούν απεγνωσμένα να φτάσουν στις βορειοευρωπαϊκές χώρες. Τα πλοία αφού δέχονταν τον απαραίτητο αγιασμό ξεκινούσαν για το Δοκό όπου έμεναν 2-3 ημέρες για δοκιμές και κατόπιν έβαζαν πλώρη για Κάβο Μαλιά και Αφρική.

Αν και η αλίευση σφουγγαριών γινόταν από την εποχή του Ομήρου με ελεύθερη κατάδυση και ελάχιστα προβλήματα, το 1866 ταυτόχρονα με τη βιομηχανική επανάσταση που εγκαθίστατο και στην ελεύθερη πλέον Ελλάδα, κάποιος Έλληνας δύτης που είχε εργασθεί σε ναυάγια στην Κεϋλάνη, έφερε στην Ελλάδα το καταραμένο σκάφανδρο, που υπήρξε η αιτία για να συμβούν εκατόμβες Ελλήνων δυτών μέχρι και το 1955 περίπου όπου και σταμάτησε η σπογγαλιεία με σκάφανδρο.

Στην ταινία «Ανοιχτή θάλασσα» θίγεται το θέμα της απάνθρωπης εκμετάλλευσης των δυτών από τους εφοπλιστές και τους καπεταναίους της εποχής. Οι δύτες μαστίζονταν από τη νόσο των δυτών, παράλυση δηλαδή των κάτω άκρων και άλλες νευρολογικές ασθένειες, ακόμα και θάνατο, λόγω των άθλιων εργασιακών συνθηκών, και της άγνοιας των κανόνων χρήσης του σκαφάνδρου, βασικά κατά την ανάδυση, όπου δεν γινόταν καμμία αποσυμπίεση.

H ταινία «Ανοιχτή θάλασσα» του 1954, με πρωταγωνιστή το Γιώργο Φούντα και τη Σμαρούλα Γιούλη γυρίστηκε στην Ύδρα, καταγγέλοντας τη στυγνή εκμετάλλευση των δυτών

Τα κέρδη των εφοπλιστών από τα σφουγγάρια ήταν τέτοια, ώστε έκαναν τα στραβά μάτια στις άνομες και κτηνώδεις πρακτικές που χρησιμοποιούσαν οι περισσότεροι καπεταναίοι οι οποίοι άλλωστε είχαν πάρει δάνεια από τους ίδιους με ληστρικά επιτόκια 30% (σας θυμίζει μήπως κάτι;) και προκειμένου να τα εξωφλήσουν με τη λιγότερη χασούρα, έφταναν στο σημείο ακόμα και να στρατολογούν υποψήφια θύματα – σκλάβους από τον υπόκοσμο του Πειραιά τα οποία σύχναζαν σε διάφορα χασισοποτεία και δεν είχαν στον ήλιο μοίρα.

Επειδή η νόσος των δυτών αποδεκάτιζε τα πληρώματα, οι καπεταναίοι χρησιμοποιούσαν ως προπέτασμα στρατολόγησης κάποια καπηλειά της Ύδρας για τον πέριξ πληθυσμό και κάποια του Πειραιά, μέσω των οποίων τα ανυποψίαστα θύματα οδηγούνταν στα καΐκια με ψεύτικες υποσχέσεις πλουτισμού και μόλις έφταναν στη Μπαρμπαριά άνοιγαν γι’ αυτούς οι πύλες της κολάσεως.

Η νόσος των δυτών

Αλλά ποια ήταν αυτή η περίφημη «νόσος»; Η νόσος των δυτών προκαλείται από τη διαφορά πίεσης του αζώτου στο αίμα, η οποία δημιουργεί φυσαλίδες (όπως της γκαζόζας) στα αγγεία του νωτιαίου μυελού, του εγκεφάλου και των περιφεριακών νεύρων, οδηγώντας σε σοβαρές διαταραχές της λειτουργίας τους.

Οι πόνοι, οι παραλύσεις των άκρων (συχνότερα των κάτω), οι διαταραχές των αισθητηρίων οργάνων, ο ίλιγγος, η ημιπληγία, η απώλεια συνείδησης και τελικά ο θάνατος, τσάκιζαν τους σφουγγαράδες δύτες!

Όσοι μηχανικοί (δύτες που φορούσαν δηλαδή σκάφανδρο/ «μηχανή» και στους οποίους είχε δοθεί αυτός ο «τίτλος» σαν κράχτης προκειμένου να στρατολογούνται) επιβίωναν, έμεναν όλη την υπόλοιπη ζωή τους «χτυπημένοι», δηλαδή ανάπηροι.

Από το 1866 που εισήχθη η χρήση του καταραμένου σκαφάνδρου προκειμένου να εντατικοποιήσει τη σπογγαλιεία, και μέχρι το 1915, είχαν καταγραφεί περίπου 10.000 θάνατοι και 20.000 παραλύσεις στα σπογγαλιευτικά νησιά του Αιγαίου, ενώ το ίδιο διάστημα σημειώθηκαν μόνο 10 θάνατοι γυμνών δυτών.

Όλες σχεδόν οι οικογένειες των σφουγγαράδων είχαν χάσει δικό τους άνθρωπο ή είχαν έναν ανάπηρο. Η Ύδρα, όπως και όλα τα σπογγαλιευτικά μέρη, είχε κι αυτή στρατιές αναπήρων, όπως βλέπουμε στην ταινία «Ανοιχτή θάλασσα», μαυροφορεμένες χήρες και ορφανά, ενώ τα βραχονήσια της Αφρικής έβριθαν από τάφους Υδραίων σφουγγαράδων.

Πιο συγκεκριμένα, όπως διαβάζουμε στα αρχεία των εφημερίδων «Εμπρός» και «Σκριπτ» της εποχής, το 1908 υπήρξε χρονιά θρήνων και στεναγμών για την Ύδρα. Οι καπεταναίοι της εποχής αφού είχαν συννενοηθεί με την κυβέρνηση να μην παρασταθεί το οπλιταγωγό «Κρήτη» για να εποπτεύει τη διεξαγωγή των καταδύσεων (με έξοδα του κράτους!), έδρασαν ανεξέλεγκτα αναγκάζοντας τους δύτες να βουτούν κάτω από τραγικές συνθήκες.

Οι τραγικές καταδύσεις των μηχανικών

Για να καταλάβουμε λίγο πώς γίνονταν οι καταδύσεις εκείνη την εποχή, η στολή που φορούσαν οι «μηχανικοί» ήταν στεγανού τύπου για να μην κρυώνουν και να αντέχουν αρκετή ώρα και σε μεγάλα βάθη. Η παραμονή των δυτών στο βυθό γινόταν με τη βοήθεια ειδικών μολύβδινων βαριδιών, που προσαρμόζονταν γύρω από τη μέση και τους ώμους, και παπουτσιών με μεταλλικά πλέγματα.

Η παροχή του αέρα γινόταν από χειροκίνητη αντλία που χειρίζονταν δυο άτομα πάνω στο σκάφος. Από την αντλία ξεκινούσε ειδικό και ενισχυμένο λάστιχο που λεγόταν μαρκούτσι, το οποίο τροφοδοτούσε το δύτη με ατμοσφαιρικό αέρα.

«Μηχανικός» εποχής με σκάφανδρο

Επίσης, ο δύτης ήταν δεμένος μ’ ένα σχοινί ―τον κολαούζο― από τη μέση, ώστε να μπορούν να τον ανεβάζουν και να τον κατεβάζουν από το σκάφος, αλλά και να επικοινωνεί με διάφορα  σήματα με τον κολαουζιέρη, τον επιτηρητή του δύτη από το σκάφος.

Το σκάφος πάντα ακολουθούσε το δύτη από κοντά, έχοντας προστατευτικά στις προπέλες του, ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος να μπλεχτούν ο κολαούζος και το μαρκούτσι σ’ αυτήν και να κοπούν και ανάλογα έπαιρνε ή άφηνε μαρκούτσια, βοηθώντας το δύτη στις μετακινήσεις του. Ο δύτης από τη μεριά του ενημέρωνε τον κολαουζιερη για την εικόνα του βυθού και τυχόν δυσκολίες που συναντούσε, ώστε αυτός να πράξει ανάλογα.

Πολλές από τις δυσκολίες που συναντούσαν ήταν τα θαλάσσια ρεύματα, η δύσκολη μορφολογία του βυθού, η έλλειψη επαρκούς αέρα, τυχόν καρχαρίες που έκαναν την εμφάνισή τους, η δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα, η αδυναμία αποφόρτισης του πλεονάζοντα αέρα όχι από το κράνος, αλλά από τη στολή, η οποία κατά την άνοδο διογκωνόταν και τους πέταγε με ταχύτητα στην επιφάνεια, με αποτέλεσμα να «χτυπηθούν».

Απίστευτα βάθη

Τα βάθη που βουτούσαν έφταναν έως και 80 μέτρα, αψηφώντας τους κινδύνους. Κάθε δύτης πραγματοποιούσε 3 βουτιές την ημέρα, με χρόνους παραμονής στο βυθό σύμφωνα με τους χρόνους ασφαλείας που είχαν δοθεί από το Αμερικανικό και Βρετανικό Ναυτικό. Ο υπολογισμός όμως του χρόνου αυτού γίνονταν με κλεψύδρα την οποία χειριζόταν ένα συγκεκριμένο άτομο που υπολόγιζε την ώρα. Καταλαβαίνει κανείς πόσο  εύκολα μπορούσε να γίνει λάθος υπολογισμού.

Οι δύστυχοι δύτες, πιεζόμενοι από τους καπεταναίους να βγάλουν περισσότερα σφουγγάρια, παρέτειναν τους χρόνους παραμονής στο βυθό με αποτέλεσμα οι περισσότεροι να «χτυπιούνται» από τη νόσο.

Δόξα τω θεώ, η κιμαδομηχανή δούλευε καλά, όπως και τώρα. Απελπισμένοι και άνεργοι άντρες (ακόμα και ανήλικοι έφηβοι) βρίσκονταν εύκολα για να τους αντικαταστήσουν την επόμενη σαιζόν. Όσο για το εκάστοτε ταξίδι, όταν κάποιος δύτης «χτυπιόταν», οι υπόλοιποι μοιράζονταν τη βάρδια του, με αποτέλεσμα τα κρούσματα να αυξάνουν κάθε φορά αθροιστικά.

Κάπως έτσι όταν επέστρεψαν τα πλοία στην Ύδρα, 45 (!) δύτες είχαν πεθάνει, ενώ όσοι κατάφεραν να επιζήσουν είχαν μείνει ανάπηροι δια παντός, όχι μόνο εξ αιτίας των καταδύσεων, αλλά και εξ αιτίας βασανισμών (!), κακουχιών λόγω κακής διατροφής, μολύνσεων, σκορβούτου, γάγγραινας, και τροφικών δηλητηριάσεων.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα συμπτώματα της νόσου εμφανίζονταν αμέσως μετά την ανάδυση, αλλά και μέχρι 6 ώρες μετά. Γι’ αυτό εμπειρικά, οι δύτες μόλις ανέβαιναν πάνω στο καΐκι και έβγαζαν το σκάφανδρο, άναβαν τσιγάρο για να σιγουρευτούν ότι ήταν καλά. Αν μπορούσαν να καπνίσουν και αισθάνονταν καλά, ήταν εντάξει, αν όχι, είχαν «χτυπηθεί» από την αρρώστια, ενώ και ο θάνατος καραδοκούσε.

Όλα αυτά θα μπορούσαν να έχουν αποφευγχθεί αν οι δύτες δεν εξαναγκάζονταν να βουτήξουν σε απίστευτα βάθη, να παραμείνουν πέραν του επιτρεπτού ορίου σε αυτά και να μην έχει ανακαλυφθεί η έγκαιρη επανασυμπίεση σε ειδικό θάλαμο, κάτι που κατασκευάστηκε δυστυχώς πολύ αργότερα.

Όπως διαπιστώνουμε στη μνημονιακή Ελλάδα, εκατό και πλέον χρόνια μετά από τους εργασιακούς μεσαίωνες των Υδραίων «μηχανικών» επανερχόμαστε σιγά σιγά σε παρόμοιες καταστάσεις, εφ’ όσον το εργασιακό δίκαιο καταλύεται.

Έναν αιώνα μετά, και έπειτα από εκατόμβες χιλιάδων εργαζομένων, αφού θεσπίστηκαν με αίμα συγκεκριμένα εργασιακά δικαιώματα, ξαναγυρίζουμε στην ασύδοτη δράση των κάθε λογής αφεντάδων και των κολαουζιέρων τους.

Η λήκυθος μέσα στην οποία φυλάσσεται η καρδιά του ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη, στο Μουσείο της Ύδρας. Η αλαζονεία και η αντιρωσική συμπεριφορά του έφτασαν σε τέτοιο παροξυσμό, ώστε ως διοικητής του Ναυστάθμου Πόρου, ανατίναξε ελληνικά (!) πλοία ύψιστης σημασίας και αξίας, μεταξύ άλλων το ωραιότερο πλοίο του ελληνικού στόλου, τη φρεγάτα «Ελλάς», τη «Νήσος Σπέτσες», δηλαδή τον θρυλικό πρώην «Αγαμέμνονα» της Μπουμπουλίνας και την ατμοκορβέτα «Καρτερία», ξεσηκώνοντας τη γενική κατακραυγή, γεγονός που του δημιούργησε αργότερα τύψεις μέχρι το τέλος της ζωής του

Και μετά την κάπως θλιβερή ανασκόπηση των αδικοχαμένων Υδραίων σπογγαλιέων, δεν θα αναφερθούμε στην, γνωστή στους περισσοτέρους, ιστορία της Ύδρας κατά την Επανάσταση του 1821, ή στην ταριχευμένη καρδιά του Μιαούλη που φυλάσσεται σε ασημένια λήκυθο στο Μουσείο της Ύδρας, αλλά θα σας προτείνουμε να οδοιπορήσουμε μαζί στην άγνωστη ενδοχώρα της, η οποία διαθέτει υπέροχα πεζοπορικά μονοπάτια, που οργώνουν ένα άγριο και ανεμοδαρμένο τοπίο.

Άγρια τοπία της υδραίικης ενδοχώρας με ξερολιθιές παντού

Τα καταφύγια των κολλυβάδων

Για μεγάλη… ενεργειακή φόρτιση, προτείνουμε τα απέριττα ναΐδρια και το δυσπρόσιτο ασκηταριό του Αγίου Ιωαννικίου Ζούρβας, στο οποίο θεωρείται πως τα έτη 1774 και 1775 ασκήτευσε ο Άγιος Μακάριος ο Νοταράς, γόνος της γνωστής βυζαντινής οικογενείας των Νοταράδων, αρχιεπίσκοπος Κορίνθου και γενάρχης του φιλοκαλισμού, ο οποίος διωκόμενος μια ζωή, όπως θα δούμε παρακάτω, μόναζε σε απόκρημνες και ερημικές τοποθεσίες των αιγαιοπελαγίτικων νησιών, ώστε αποκαλείται μέχρι σήμερα Αιγαίος Επίσκοπος και ιεραπόστολος του Αιγαίου.

Ο Άγιος Μακάριος κατά τη διάρκεια της σύντομης παραμονής του στην Ύδρα, συναντήθηκε επίσης με τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη. Και οι δύο υπήρξαν επιφανείς εκπρόσωποι του κινήματος των «Κολλυβάδων», αγιορειτών μοναχών. Οι Κολλυβάδες, διαφωνούσαν με την τέλεση των μνημοσύνων (με κόλλυβα) την ημέρα της Κυριακής. Η αρχή έγινε με οξείες διαφωνίες με άλλους αγιορείτες που υποστήριζαν τέλεση των μνημοσύνων την Κυριακή, αλλά και την σπάνια συμμετοχή στην θεία Κοινωνία.

Στα μοναστήρια του Άθωνα τα μνημόσυνα διαβάζονταν πάντοτε μετά τη λειτουργία του Σαββάτου, δεδομένου ότι η Κυριακή εορταζόταν ως ημέρα της Αναστάσεως του Κυρίου, γεγονός που απέκλειε το πένθος των επιμνημόσυνων δεήσεων για τους νεκρούς.

Το ασκηταριό του Αγίου Ιωαννικίου Ζούρβας στο οποίο ασκήτευσε ο Άγιος Μακάριος ο Νοταράς. Βρίσκεται πάνω σε απόκρημνο βράχο με μοναδική θέα στο Μυρτώο.

Όμως η διαφωνία περί της ημέρας τέλεσης των μνημοσύνων, δεν ήταν παρά η αφορμή ενός μεγαλύτερου πνευματικού κινήματος που είχε πολιτικές και εθνικές προεκτάσεις. Διότι εκείνη την εποχή ο ελληνισμός κινδύνευε είτε από εξισλαμισμό, είτε από εκλατινισμό. Ένα κίνημα επιστροφής στις αρχές της ορθοδοξίας, κάλυπτε πολιτικά κίνητρα διάσωσης του ελληνικού γένους και της γλώσσας του από τον αφανισμό. Άλλωστε, την ίδια εποχή περιόδευε για τους ίδιους λόγους ανά την Ελλάδα ιδρύοντας σχολεία λαϊκού επιπέδου, ο Κοσμάς ο Αιτωλός. Αυτό που προείχε ήταν να φωτισθεί το Γένος και να στηριχθεί στην πίστη και στις παραδόσεις της Ορθοδοξίας, να διασωθεί ο ελληνορθόδοξος πολιτισμός.

Οι Κολλυβάδες ήρθαν σε ανοιχτή σύγκρουση με τους ευρωπαϊστές εκπροσώπους του Νεοελληνικού Διαφωτισμού όπως ο Αδαμάντιος Κοραής, οι οποίοι υιοθέτησαν τις ιδέες του Γαλλικού Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, και προσπάθησαν να στρέψουν την πορεία του νεοελληνικού πολιτισμού προς την κλασική αρχαιότητα, ενώ σκόπιμα υποτίμησαν το Βυζάντιο.

Οι Κολλυβάδες, για λόγους που δεν θα αναλύσουμε εδώ, αφού καταδικάστηκαν πολλές φορές από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και αφορίστηκαν, υπέστησαν αλλεπάλληλες διώξεις, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το Άγιον Όρος και να διασκορπιστούν στα νησιά του Αιγαίου Χίο, Ικαρία, Σάμο, Πάτμο, Πάρο, Σκιάθο και Ύδρα, όπως οι εν λόγω Άγιοι.

Να σημειωθεί ότι άσκησαν μεγάλη επίδραση στους Κολοκοτρώνη, Μακρυγιάννη, Παπαφλέσσα και άλλους, ενώ μετέπειτα στους Παπαδιαμάντη, Μωραϊτίδη κ.ά, είχαν δε επίδραση και σε άλλες ορθόδοξες χώρες όπως η Ρωσία, η Ρουμανία κλπ.

Όσο για τον φιλοκαλισμό, προέρχεται από το έργο «Φιλοκαλία» που είναι ένα πεντάτομο ανθολόγιο κειμένων 36 μεγάλων Πατέρων και ασκητών της Ορθοδοξίας από τον 4^ο μέχρι τον 15^ο αιώνα. Η «Φιλοκαλία» αναφέρεται στη δυνατότητα και τους τρόπους της εμπειρικής σχέσης του ανθρώπου με το Θεό, η οποία επιτυγχάνεται με τη συνεχή άσκηση στη «Νοερά Προσευχή» και με τη συνεχή επίκληση του ονόματος του Ιησού. Η «Φιλοκαλία» δημιουργήθηκε με τη συνεργασία του Αγίου Νικοδήμου, ενώ και οι δύο πατέρες αποκαταστάθηκαν και ανακηρύχθηκαν Άγιοι μετά θάνατον (ως συνήθως!) από την επίσημη εκκλησία.

Τα ερημονήσια της Ύδρας

Κλείνοντας την περιήγησή μας στην Ύδρα, μπορούμε να κάνουμε και ένα σύντομο γύρο των ερημονησίδων που βρίσκονται στα νότιά της Τσιγκρή, Αλέξανδρο (ή Πλατονήσι), Βέντζα, Καρτέλι, Δισάκια, Στρογγυλό, Πλατειά, Δράπιο και Τρίκερι.

Αν έχετε αθόρυβο πλωτό μέσον και είστε πάρα πολύ τυχεροί, θα δείτε μια από τις φώκιες της Ύδρας, μια «υδραίισα φώκια», που δυστυχώς με την ανεξέλεγκτη τουριστική ανάπτυξη κινδυνεύει να εκλείψει.

Νησίδα Τρίκερι

Περιπλέοντας το μεγαλύτερο από αυτές, το Τρίκερι, τα κατά Παυσανία αρχαία Τρίκρανα, το οποίο σήμερα είναι ακατοίκητο, μπορεί να μας φαίνεται απίστευτο πώς ζούσαν άνθρωποι σε τέτοιου είδους άγονα και βραχώδη νησιά, όπως άλλωστε και στο Μόδι όπως θα διαπιστώσετε στο άρθρο μας για τον Πόρο. Όμως, πρώτον, την εποχή εκείνη προφανώς ήταν δενδροσκεπή, και δεύτερον, τα κριτήρια επαρκούς διαβίωσης διέφεραν ριζικά από τα σημερινά δικά μας.

Έτσι λοιπόν, μια και το νησί διέθετε νερό, η ανθρώπινη παρουσία μέσω ερειπίων οικισμών και οχυρωματικών εγκαταστάσεων που διασώζονται αποδεικνύεται από την πρωτοελλαδική και μυκηναϊκή εποχή, ενώ ο τελευταίος βοσκός αποχώρησε μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Σήμερα στο νησί δραστηριοποιείται ιδιωτική εταιρεία ιχθυοκαλλιεργειών, και σύμφωνα με κάποιες καταγγελίες πριν λίγα χρόνια, διέθετε κάπως «περισσότερους» κλωβούς από όσους έγραφε η άδειά της. Αθάνατη ελληνική διαπλοκή!

Αγκυροβολία Την αγκυροβολία στο λιμάνι της Ύδρας καλύτερα να την ξεχάσετε το καλοκαίρι. Υπάρχει περίπτωση να δέσετε με κάβο στα βράχια μόνο στο Μαντράκι, και να βγουν οι φίλοι σας που θέλουν να επισκεφθούν την Χώρα με θαλάσσιο ταξί αλλά το βάθος είναι περίπου 20 μ., ενώ δημιουργούνται πολλά απόνερα από τα θαλάσσια ταξί. Στη ΒΔ πλευρά του νησιού, αν δεν φυσάει βοριάς, άλλη περίπτωση είναι ο Μώλος, παραλία Μπαλή και Μπίστι, καθώς και ο Άγιος Νικόλαος στα νότια που ενδείκνυται για μελτέμια.

Χάρτης Σαρωνικού

ΑΠΟ ΠΟΥ ΠΡΟΕΡΧΕΤΑΙ Η ΛΕΞΗ ΣΑΡΩΝΙΚΟΣ; Σύμφωνα με τη μυθολογία ο μυθικός βασιλιάς της Τροιζήνας Σάρων, ήταν μανιώδης κυνηγός, και κυνηγώντας κάποτε μια ελαφίνα η οποία έπεσε στη θάλασσα για σωθεί, συνέχισε να τη καταδιώκει κολυμπώντας, απομακρύνθηκε από τη ακτή, κουράστηκε και τελικά πνίγηκε. Από τότε, ο κόλπος ονόμαστηκε Σαρωνικός, ενώ οι δύο κόλποι, ο γειτονικός Αργολικός και ο Σαρωνικός αναφέρονται συχνά χάριν συντομίας ως Αργοσαρωνικός.

ΠΗΓΕΣ:

• Ταινία του Συλλόγου Οικολόγων Ύδρας «Η υδραίισα φώκια», Μυστικά του χρόνου – Ύδρα – Δοκός: 6000 Χρόνια Ιστορίας, του Λευτέρη Χαρωνίτη, 2000, με τον Άδωνι Κύρου
• «Στο σταυροδρόμι του Αργολικού», Άδωνις Κύρου
• Ο Άγιος Μακάριος ο Νοταράς και η ευδόκιμος παρουσία του στην Ύδρα,
  Σύνδεσμος κληρικών Χίου
  http://syndesmosklchi.blogspot.gr/2013/04/blog-post_17.html
• Άγιος Μακάριος Κορίνθου, ο γενάρχης του Φιλοκαλισμού,
  Στυλιανός Παπαδόπουλος, Εκδ. Ψυχογιός, 2014
• «Κολλυβάδες» Εκδ. Αρχονταρίκι
• Αρχεία εφημερίδας «Εμπρός» 1903, 1908:
  «Τὸ Σπογγαλιευτικὸν αἶσχος – Ἕνα ἡμερονύκτιον εἷς τὴν Ὕδραν – Ὁ ὅρμος τοῦ Θανάτου – Ἡ Ἀφρικάνικη τραγωδία»
  «Τέκνα τῶν κυμάτων. Σπογγαλιεῖς τοῦ Αἰγαίου (Ὑπὸ Ἄγγελου Τανάγρα) -Νῆσοι τῶν σπογγαλιέων»
  «Τελευταία ὥρα. Ἀποτρόπαια αἴσχη ἐναντίον δυτῶν. Ἄνθρωποι πυρακτούμενοι μὲ σίδηρον. Ἡ Ὕδρα ἀνάστατος.Ὁ Εἰσαγγελεὺς ἐπὶ τόπου»
  «Συλλαλητήριον ἐν Κρανιδίῳ. Κατὰ τῶν σκαφάνδρων», Κρανίδιον 3 Δεκεμβρίου
  «Ἡ σπογγαλιεία – Ἀναχώρησις τῶν πλοίων»
• Αρχεία εφημ. Σκρίπτ:
  «Ἡ σπογγαλιεία»
  «Ὕδρα. Οἱ δύται. Πῶς δολοφονοῦνται. Ἡ ἀμέλεια τῆς Πολιτείας»
• «Η σπογγαλιεία της Καλύμνου» Russell Bernard, 1970
• «Σπογγαλιευτική και αλιευτική δραστηριότητα»,  «Αλιεία και σπογγαλιεία»
• «Αλιεία», του Γεωργίου Μ. Σακελλαρίδη από τα Καλυμνιακά χρονικά, τόμος A΄, Β΄, Γ