Η παρούσα δημοσίευση αποτελεί τμήμα εκτενούς άρθρου με τίτλο ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΣΑΡΩΝΙΚΟΥ που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «ΤΡΙΤΟ ΜΑΤΙ», τεύχος 232, Ιούλιος 2015, ενώ έχουν γίνει ορισμένες προσθήκες και διορθώσεις.

Τόπος διακοπών των χαμηλών εισοδηματικών στρωμάτων των δυτικών προαστείων επί δεκαετίες, χτίστηκε χωρίς κανένα ρυμοτομικό σχέδιο και οικοδομικές άδειες. Το αποτέλεσμα είναι μια δομική αταξία, όπου βλέπεις χτισμένο οτιδήποτε και οπουδήποτε. Την οικοδομική δυσμορφία, επιβαρύνουν τα πανταχού παρόντα από δεκαετίες σκουπίδια στις παρυφές των δρόμων, στους κάδους που ξεχειλίζουν, στις περισσότερες παραλίες, καθώς και τα σκοτωμένα δύσμοιρα αδέσποτα ζώα από τις υπερβολικές ταχύτητες στους συμφορημένους δρόμους της. Αναρωτιώμαστε αν θα έρθει ποτέ καιρός, που το νησί αυτό θα μεταμορφωθεί, και θα βρει τη θέση που του αξίζει στο παγκόσμιο γίγνεσθαι.

Το σπήλαιο του Ευριπίδη, στη θέση Περιστέρια της Σαλαμίνας. Εδώ έγραψε ο μεγάλος ποιητής πολλές από τις τραγωδίες του

Αν σε μια χωροχρονική μετατόπιση εμφανιζόταν ο μεγάλος τραγικός μας συγγραφέας Ευριπίδης, που στο σπήλαιο στα Περιστέρια, έγραψε τις σημαντικότερες τραγωδίες του, αν ζωντάνευαν οι Σαλαμινομάχοι, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, μερικά από τα οστά του οποίου είναι θαμμένα στον ναό του Αγ. Δημητρίου της Κούλουρης (τα υπόλοιπα μεταφέρθηκαν στο Ν. Φάληρο), και ο Άγγελος Σικελιανός που έζησε και έγραψε στην περιοχή της Φανερωμένης σε ένα απέριττο και πάλλευκο σπιτάκι τα σημαντικότερα έργα του, και έβλεπαν ―και το χειρότερο: άκουγαν― την ηχητική μόλυνση που διαπράττουν οι σημερινοί επισκέπτες και κάτοικοι του νησιού, είμαστε σίγουροι ότι θα αυτοκτονούσαν…

Το σπίτι που έζησε ο Άγγελος Σικελιανός και σήμερα έχει μετατραπεί σε Μουσείο Άγγελου και Άννας Σικελιανού, στη Φανερωμένη της Σαλαμίνας

Ο τάφος του Καραϊσκάκη εντός του ναού του Αγ. Δημητρίου. Προφητικά λόγια του Καραϊσκάκη: «Παιδιά μου, να νταγιάσετε, να γίνετε ένα σώμα. Να μη χαθεί η πατρίδα μας, την πάρτε στο λαιμό σας. Μένα με παν στην Κούλουρη, πέρα στον Αϊ-Δημήτρη, που είναι παντοτινός γιατρός, αυτός θα με γιατρέψει».

Η άγνωστη Σαλαμίνα, όμως, είναι κατά βάθος ένας εκπληκτικής ομορφιάς τόπος. Αν εξαιρέσει κανείς όλα τα παραπάνω, συν το επιβαρυμένο σκηνικό στα Παλούκια, στα ναυπηγεία στα Αμπελάκια και στην πέριξ του Ναυστάθμου περιοχή, το νοτιοδυτικό τμήμα του, με τον κόλπο του Αιαντείου να δεσπόζει, θυμίζει… Σποράδες.

Το ανάκτορο του βασιλιά-ποιμένα

Μια επίσκεψη στην περιοχή Κανάκια, στα νοτιοδυτικά του νησιού, μέσα από δύσβατα μονοπάτια (ο χώρος δεν έχει ακόμα πρόσβαση για το κοινό γιατί τελεί υπό ανασκαφήν) στο φημολογούμενο ανάκτορο του Αίαντα του Τελαμώνιου, το οποίο ανέσκαψε ο αρχαιολόγος Γιάννος Λώλος, και είναι κρυμμένο ψηλά σε δύο υψώματα του πευκόφυτου λόφου, θα σας καταπλήξει.

Αίας ο Τελαμώνιος

Το ανάκτορο του Αίαντα στην κατάφυτη περιοχή των Κανακίων

Από το σημείο αυτό ξεκίνησε τη συμμετοχή του στον Τρωικό πόλεμο, με 12 πλοία, ο θρυλικός Αίας, ο βασιλιάς-ποιμένας, γόνος της δυναστείας των Αιακιδών της Αίγινας. Αν μπορέσετε να επισκεφθείτε τον χώρο, θα διαπιστώσετε πως αν και «ανάκτορο» είναι τόσο συγκινητικά μικρό και προσαρμοσμένο στις ανθρώπινες διαστάσεις του νησιού της μυκηναϊκής εποχής. Προς το παρόν έχουν επιβεβαιωθεί 750 τ.μ. μαζί με τα εργαστήρια και τις αποθήκες.

Ολόκληρος βασιλιάς, και το «ανάκτορό» του ήταν κατά πολύ μικρότερο από τις σημερινές «μεζονέτες» των 1000 τ.μ. που ξεφύτρωσαν σαν φλύκταινες αλαζονείας στο δέρμα της Ελλάδας τα τελευταία 30 χρόνια, φέρνοντας τα ολέθρια αποτελέσματα που βιώνουμε σήμερα στον οικονομικό και κοινωνικό ιστός της χώρας.

Είτε λοιπόν είναι όντως το ανάκτορο του Αίαντα του Τελαμώνιου (καθ’ ότι η θέση του περιγράφεται από τον Στράβωνα, τον Παυσανία και άλλους απέναντι από την Αίγινα, δηλαδή στα σημερινά Περιστέρια), είτε πρόκειται για άλλη μυκηναϊκή ακρόπολη, η αρχαιολογική του σημασία είναι τεράστια.

Άλλωστε η θρυλική ομάδα Άγιαξ του Άμστερνταμ, εμπνεόμενη από τον Σαλαμίνιο Αίαντα, δανείστηκε το όνομά του (Άγιαξ= Αίας) και χρησιμοποιούσε για χρόνια γραμμική απεικόνισή του στο λογότυπό της!

To λογότυπο της ποδοσφαιρικής ομάδας Άγιαξ (Ajax) του Άμστερνταμ, που απεικονίζει τον μυθικό Αίαντα τον Τελαμώνειο

Ο πράσινος παράδεισος της δυτικής Αττικής

Σίγουρα λοιπόν οι ευαίσθητοι αναγνώστες θα συγκινηθούν από το όλο περιβάλλον στα υψώματα των Κανακίων γιατί η Σαλαμίνα διαθέτει το μεγαλύτερο πευκοδάσος της Δυτικής Αττικής, το δάσος Κανακίων, με την γραφική Μονή του Αγίου Νικολάου των Λεμονιών, του 17^ου αιώνα απ’ όπου η θέα προς την Πελοπόννησο κόβει κυριολεκτικά την ανάσα, ενώ το βυζαντικό ναΐδριο του Αγίου Ιωάννη του Καλυβίτη, συμπληρώνει αρμονικά το σκηνικό.

Ελεύθερες αγελάδες (!) βόσκουν αμέριμνα δίπλα από τη Μονή Αγίου Νικολάου των Λεμονιών

Να προσθέσουμε εδώ πως η Μονή Αγίου Νικολάου έχει χτιστεί πάνω από αρχαίο ναό της Εκάτης και εντός της υπάρχει ένα από τα αρχαία καταβάσια -«μπουριά» όπως λένε οι ντόπιοι- που περνούν μέσα από τη θάλασσα και καταλήγουν στη λίμνη Στυμφαλία.

Το καταβάσιο βρίσκεται στην αυλή του μοναστηριού. Πιθανολογείται ότι το συγκεκριμένο καταβάσιο αποτελεί έργο του Αίαντα του Τελαμώνιου στην προσπάθειά του να αναζητήσει είσοδο προς τον Κάτω Κόσμο και συνδέει τη Σαλαμίνα με τη Στυμφαλία με μια υποθαλάσσια σήραγγα μήκους ογδόντα χιλιομέτρων.

Μια πιο λογική εξήγηση είναι πως η καταπακτή του μοναστηριού βγάζει υπογείως στην παραλία Κανάκια και παλαιόθεν εχρησιμοποιείτο απλώς για διαφυγή από διάφορες επιδρομές.

Η Μονή του Αγίου Νικολάου των Λεμονιών

Ο τρίκογχος τρουλωτός Ναός Αγίου Ιωάννη του Καλυβίτη, 10ος αι.

Λίγο μακρύτερα από την Ιερά Μονή βρίσκεται ένα μπελεβεντέρε, ένα μικρό παρατηρητήριο με υπέροχη θέα στις ακτές της Πελοποννήσου. Πιθανόν κάποιοι από εσάς στο σημείο που βρίσκεται το παρατηρητήριο να νιώσουν μεγάλη αγαλλίαση και εσωτερική σιγή, καθώς παύει απότομα και ανεξήγητα ο ατέρμων εσωτερικός διάλογος και να σας διαπεράσει μια αίσθηση εσωτερικής ηρεμίας, σε αντίθεση με τα συναισθήματα που δημιουργούνται στο νησί Πάτροκλος…

Το μπελβεντέρε με θέα προς τις ακτές της Πελοποννήσου, που κόβει την ανάσα! Απέραντο πράσινο και πέλαγος που θυμίζει έντονα Σποράδες

Τέλος, όσοι από εσάς διαθέτετε μηχανή εκτός δρόμου ή αυτοκίνητο 4×4, μια παράκαμψη αριστερά, πριν φτάσετε στην παραλία Κανάκια, θα σας ανταμείψει με έναν απίστευτο όρμο με βραχονησίδες και καθάρια παραλία, μακριά από κάθε κατοικημένη περιοχή και φωτεινή μόλυνση.

(Επειδή η τοποθεσία είναι ιδιωτική, αν και χαρακτηρισμένη δασική έκταση, κινδυνεύει από τσιμεντοποίηση μια και εκκρεμεί αίτηση οικοδόμησης παραθεριστικού οικισμού, γι’ αυτό δεν αναφέρουμε το όνομά της γιατί είναι καλύτερα να μη γίνει ευρέως γνωστή, και να μην οικοδομηθεί ποτέ, γιατί τότε θα χαθεί ένα ακόμα στολίδι της χώρας μας).

Μυστική παραλία της Σαλαμίνας

Αγκυροβολία Γνωστές επιλογές είναι ο όρμος Κακής Βίγλας (αρόδο και με φουσκωτό για πρόσβαση στην παραλία, δε συστήνω να δέσετε στον μικρό ντόκο λόγω βράχων που εξέχουν), τα Περιστέρια κοντά στο νησάκι, το Σατερλί, και στα Κανάκια αν δε φυσάει ΒΔ. Ο όρμος του Αιαντείου δε συστήνεται για διανυκτέρευση, εκτός αν έχετε συνεννοηθεί από πριν, για θέση μόνο μέσα στη μαρίνα της Κούλουρης.

Το «Νησί των Τρελών»

Οι χιλιάδες επιβάτες που καθημερινά κάνουν με τα φέρι το δρομολόγιο Πέραμα-Σαλαμίνα, περνούν σε μικρή απόσταση από ένα αινιγματικό νησάκι με αρκετό πράσινο και διάσπαρτα ερημωμένα κτίρια, των οποίων τα παράθυρα χάσκουν ορθάνοιχτα. Ελάχιστοι όμως, γνωρίζουν την ιστορία του. Το αρχαίο όνομά του δεν είναι γνωστό, αλλά σήμερα ονομάζεται «Άγιος Γεώργιος» (από το μικρό εκκλησάκι στην άκρη του, που έχει χτιστεί πάνω στα ερείπια αρχαίου ναού), και πλέον ενώνεται με μια λωρίδα ξηράς με τη Σαλαμίνα.

Tο νησάκι Άγιος Γεώργιος, ή «Νησί των Τρελών»

Είναι γνωστό ότι στην αρχαιότητα διέμενε εκεί αποικία Φοινίκων που ασχολούνταν με την παραγωγή πορφύρας. Στα νεώτερα χρόνια (το 1865) ιδρύθηκε στον Άγιο Γεώργιο λοιμοκαθαρτήριο, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι συχνές εξάρσεις των κρουσμάτων χολέρας.

Τα πλοία που προέρχονταν από πληγείσες περιοχές, προτού «πιάσουν» στον Πειραιά, σταματούσαν εδώ για να περάσουν οι επιβάτες από κάθαρση, παραμένοντας μέχρι και 20 μέρες! Οι λοιμοί των ετών 1884, 1892, 1900, 1911 και 1913 αντιμετωπίστηκαν στον Άγιο Γεώργιο.

Είναι χαρακτηριστικό, ότι μόνο το 1924, πέρασαν από τις εγκαταστάσεις του, 100.000 Μικρασιάτες πρόσφυγες! Το τελευταίο κρούσμα χολέρας που αναφέρεται εκεί ήταν το 1947, οπότε και το κτίριο παραχωρήθηκε στο Δημόσιο Ψυχιατρείο, από όπου απέκτησε και το όνομα «Νησί των Τρελών».

Το 1967 άλλαξε πάλι χρήση και πλέον ανήκει στο Πολεμικό Ναυτικό, που το 1982 το ένωσε με τη Σαλαμίνα. Παρότι έρημο, η πρόσβαση στο νησάκι απαγορεύεται απολύτως…

Το μνημείο των Σαλαμινομάχων Το μνημείο στήθηκε πριν μερικά χρόνια, μετά την κατακραυγή που υπήρξε σχετικά με το θέμα της εγκατάλειψης του χώρου του θρυλικού Τύμβου των Σαλαμινομάχων. Ωστόσο, το τραγικό είναι πως ο αληθινός τύμβος βρισκόταν μερικές δεκάδες μέτρα δεξιότερα. Κατά τις εργασίες εγκατάστασης των κοντινών ναυπηγείων, το 1975, οι περίοικοι έβλεπαν μια μπουλντόζα να σπρώχνει στη θάλασσα χώματα με κόκκαλα! Ο χώρος που σήμερα θεωρείται χώρος του Τύμβου είναι παλαιό νεκροταφείο, όπως αποδεικνύουν τα ευρήματα και οι λίθινες σαρκοφάγοι που υπάρχουν εκεί.

 

Χάρτης Σαρωνικού

ΑΠΟ ΠΟΥ ΠΡΟΕΡΧΕΤΑΙ Η ΛΕΞΗ ΣΑΡΩΝΙΚΟΣ; Σύμφωνα με τη μυθολογία ο μυθικός βασιλιάς της Τροιζήνας Σάρων, ήταν μανιώδης κυνηγός, και κυνηγώντας κάποτε μια ελαφίνα η οποία έπεσε στη θάλασσα για σωθεί, συνέχισε να τη καταδιώκει κολυμπώντας, απομακρύνθηκε από τη ακτή, κουράστηκε και τελικά πνίγηκε. Από τότε, ο κόλπος ονόμαστηκε Σαρωνικός, ενώ οι δύο κόλποι, ο γειτονικός Αργολικός και ο Σαρωνικός αναφέρονται συχνά χάριν συντομίας ως Αργοσαρωνικός.

ΠΗΓΕΣ:

• «Ο Σαρωνικός και τα ιστορικά νησιά», Θ. Κόντερης, Αθήνα, 1930
• «Σαλαμίνα, η άγνωστη ιστορία ενός νησιού», περ. Ιστορικά θέματα, Δεκ. 2004
• Ένα ταφικό μνημείο έτσι αόριστα, ή ναός του Αίαντα;
  http://eandiomythosartandmediasalamina.blogspot.gr/2013/10/blog-post_2.html