Η παρούσα δημοσίευση αποτελεί τμήμα εκτενούς άρθρου με τίτλο ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΣΑΡΩΝΙΚΟΥ που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «ΤΡΙΤΟ ΜΑΤΙ», τεύχος 232, Ιούλιος 2015, ενώ έχουν γίνει ορισμένες προσθήκες και διορθώσεις.

Οι περισσότεροι γνωρίζετε την Αίγινα των φυστικιών, της Σουβάλας, της Πέρδικας, και του ονομαστού ναού της Αφαίας. Το γραφικό λιμάνι της Αίγινας, αποτελεί και αυτό, εδώ και πολλά χρόνια πόλο έλξης σκαφών.

Εκείνο που δεν είναι ευρέως γνωστό, είναι πως τα αρχαία λιμάνια της Αίγινας, που υπήρξε μεγάλη ναυτική δύναμη (ναύκρατις) της αρχαιότητας, ήταν μια θανατηφόρα παγίδα για τους εχθρικούς στόλους που ήθελαν να κυριεύσουν το νησί. Τα λιμάνια αυτά διαμορφώθηκαν ήδη από τον 8ο π. Χ. αιώνα και διακρίνονταν σε εμπορικό και σε πολεμικό ή «Κρυπτόν λιμένα».

Και τα δύο λιμάνια ήταν κλεισμένα και προφυλαγμένα με τείχη (ίχνη τους σώζονται και σήμερα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας), ανάμεσα στα οποία υπήρχαν δυο στενά περάσματα-είσοδοι που σηματοδοτούνταν από πύργους οι οποίοι έκλειναν με αλυσίδες, ενώ διάσπαρτα φυτεμένοι στον πυθμένα της θάλασσας υπήρχαν ύφαλοι κώνοι που τσάκιζαν οποιοδήποτε ανυποψίαστο πλοίο.

Φωτογραφία εποχής όπου διακρίνεται το «Μπούρτζι» της Αίγινας, χτισμένο πάνω στα ερείπια των αρχαίων πύργων του λιμανιού. Οι πύργοι αυτοί σε συνδυασμό με την τεράστια αλυσίδα που το έκλεινε, έκαναν το λιμάνι εντελώς απόρθητο. Το μοναδικό αυτό αρχιτεκτονικό μνημείο, δεν γλύτωσε τη λαίλαπα της τσιμεντοποίησης, και σήμερα στη θέση του φιλοξενούνται οι εγκαταστάσεις του Ναυτικού Ομίλου Αίγινας με αναψυκτήριο-ταβέρνα!

Μεσούσης της νομισματικής κρίσης που ταλανίζει την Ευρώπη και ιδιαίτερα τη χώρα μας, να αναφέρουμε πως η Αίγινα έχει το προνόμιο ότι έκοψε νόμισμα, ήδη από τον 8ο π. Χ. αιώνα, το πρώτο που κόπηκε επί ευρωπαϊκού εδάφους!

Εδώ αξίζει να μάθουμε πώς συνδέεται το νησί με την αρχαία ονομασία του κοντινού Αγκιστριού: ο πρώτος ναός της Αφαίας, η απαρχή του οποίου χάνεται στα βάθη της προϊστορίας, ήταν αφιερωμένος στην Βριτόμαρτι (Βριτύς=γλυκιά και Μάρτις=παρθένος, δηλαδή Ηδεία Παρθένος), και όχι στην Αθηνά όπως νομίζουν οι περισσότεροι.

Η Βριτόμαρτις ήταν κόρη του Δία και της Κάρμης, από την αρχαία Γόρτυνα της Κρήτης, η οποία αγαπούσε πολύ το κυνήγι και εθεωρείτο ακόλουθος της θεάς Αρτέμιδος. Κάποτε την ερωτεύτηκε ο Μίνωας, κι αυτή προκειμένου να τον αποφύγει έπεσε στη θάλασσα από το βουνό Δίκτυς.

Κατ’ άλλην εκδοχήν, κάποιοι ψαράδες που περνούσαν, την έσωσαν με τα δίχτυα τους, γι’ αυτό και ονομαζόταν και Δίκτυννα, λόγω του όρους και λόγω των διχτυών, έτσι ήταν και προστάτιδα των αλιέων.

Οι ψαράδες αυτοί την μετέφεραν κατόπιν στην Αίγινα, αλλά κάποιος απ’ αυτούς την ερωτεύτηκε και την καταδίωξε πάλι! Για να γλιτώσει κατέφυγε στο ιερό άλσος της Αρτέμιδος, που βρισκόταν στον τόπο που αργότερα ανεγέρθη ο ναός. Με τη βοήθεια λοιπόν της θεάς, ξαφνικά εξαφανίστηκε! Όταν οι ντόπιοι έψαξαν να την βρουν, στη θέση της βρήκαν ένα άγαλμα. Έτσι η Βριτόμαρτις ονομάστηκε εφεξής Άφα, Αφαία, δηλαδή άφαντη.

Κατά τη διάρκεια της καταδίωξής της από τον ερωτευμένο Αιγινήτη ψαρά, για να γλιτώσει κρύφτηκε στις θαλασσινές σπηλιές του Αγκιστρίου. Η θεά Άρτεμις η οποία, όπως είπαμε, την προστάτευε, για να τη βοηθήσει της έδωσε λουλούδια να στολίσει το κεφάλι της, ώστε να μην την αναγνωρίσουν. Έτσι, το Αγκίστρι, ονομάστηκε «Κεκρυφάλεια» (= κεκρυμμένη κεφαλή).

Τέλος, κοντά στον ναό της Αφαίας, βρισκόταν και ο αρχαιότερος ναός της Ευρώπης, ο ναός του Ελλανίου Διός, χρονολογούμενος περίπου 3 γενιές πριν από την υποτιθέμενη χρονολογία διεξαγωγής του Τρωικού πολέμου! Ο ναός τοποθείται στην περιοχή του Ελαιώνα, η οποία δεν έχει πρόσβαση προς τη θάλασσα και γι’ αυτό έμεινε ευτυχώς ανέγγιχτη από τον τουριστικό οδοστρωτήρα.

Αυτό που είναι άγνωστο στους περισσότερους είναι πως στον Ελαιώνα υπάρχουν υπερ-αιωνόβιες ελιές, η ηλικία μερικών σύμφωνα με επίσημες μετρήσεις ξεπερνά τα 1500-2000 χρόνια! Η γαλήνη, η απόλυτη σιγή και η ομορφιά του τοπίου, έχουν την ικανότητα να σταματήσουν και εδώ την εσωτερική φλυαρία του νου, έτσι ώστε ο ταξιδιώτης να μπορεί να φορτίσει τις μπαταρίες του από την ενέργεια των χιλιόχρονων ιερών δέντρων και να αδειάσει το νου του από κάθε υποβολιμαία σκέψη.

Ο «ιερός» Ελαιώνας της Αίγινας, με ελιές ηλικίας πολλών αιώνων

Η Ελλάδα λοιπόν αποδεικνύεται για μια ακόμα φορά ότι ήταν πολιτισμικά, έτη φωτός μπροστά από τους άσπονδους «εταίρους» μας Ευρωπαίους, κι αυτό πρέπει να ξαναγίνει. Ένα μικρό νησί του Σαρωνικού, έκοψε το πρώτο νόμισμα, επινόησε αξιοθαύμαστες ναυτικές οχυρώσεις, και έχτισε τον αρχαιότερο ναό στην Ευρώπη, δηλώνοντας πως τούτος ο τόπος παράγει πολιτισμό στις ποικίλες εκφάνσεις του.

Ο λαός μας δεν είναι φτιαγμένος για να κατασκευάζει βαγόνια, αεροπλάνα, ημιαξόνια και εργαλεία από ατσάλι όπως οι Γερμανοί. Πρέπει να το συνειδητοποιήσουμε αυτό και να μην νιώθουμε ενοχές και τύψεις για τις ελλείψεις μας στη βαρειά βιομηχανική παραγωγή.

Ο λαός αυτός είναι φτιαγμένος για να εξελίσσει τον πολιτισμό, τις τέχνες, την φιλοσοφία, τη διανόηση και τη ναυτοσύνη! Ο τόπος είναι φτιαγμένος κατά τέτοιο τρόπο, που μόνο η αρμονική συνύπαρξη μαζί του θα επιτρέψει τη διαιώνιση των κατοίκων του.

Γιατί είναι τόπος είναι γεμάτος φως, γαλάζια θάλασσα, ελαιώνες, αμπέλια και πευκοδάση, ήπιο κλίμα και τοπία μεγαλειώδη με απέραντους ορίζοντες που δεν ευνοούν τη μηχανιστική αντίληψη της ζωής.

Με την βίαιη υπαγωγή μας στα γρανάζια της «παγκοσμιοποίησης» επήλθε η μετάλλαξη και ο πλήρης αποσυντονισμός των Ελλήνων από τον πραγματικό τους προορισμό που δεν είναι άλλος από την επαφή με την ευλογημένη Μεσογειακή φύση και την εξέλιξη της διανόησης και της διαλεκτικής.

Παλιαχώρα, βυζαντινή καστροπολιτεία

Συνεχίζοντας την εξερεύνησή μας στην Αίγινα, θα συναντήσουμε την Παλιαχώρα, μια ολόκληρη πολιτεία στα χνάρια της Μονεμβασιάς, αλλά και της χαμένης πόλης του Δοκού, όπως θα δούμε σχετικά, που μας περιμένει να την ανακαλύψουμε.

Οι αρχαιολόγοι τοποθετούν στην ίδια θέση την αρχαία πόλη της Αίγινας Οίη. Οι Αιγινήτες εγκαταστάθηκαν εκεί περίπου το 896 μ. Χ. για να αποφύγουν τις επιδρομές Σαρακηνών και Αράβων κουρσάρων, επομένως αφού είχαν μάθει την πλήρη καταστροφή της πολιτείας του Δοκού. Έμειναν εκεί περίπου ως το 1800 μ. Χ., οπότε επέστρεψαν στην περιοχή του λιμανιού, όπου βρίσκεται η σημερινή πόλη της Αίγινας.

Τα σπίτια της μεσαιωνικής αυτής πόλης έπιαναν όλη την ΝΔ πλαγιά του λόφου και ανέβαιναν αμφιθεατρικά ως την κορυφή. Το 1537 κατελήφθη από τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα και το 1654 από τον Ενετό περιβόητο ναύαρχο, Φραγκίσκο Μοροζίνι, έτσι ο πληθυσμός της μειώθηκε σημαντικά.

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες του περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπή στις αρχές του 17ου αιώνα, ο οικισμός ήταν σε πολύ καλή κατάσταση και του έκανε εντύπωση η δόμηση και η αντοχή του κάστρου. Γύρω από αυτό υπήρχαν 500 λιθόκτιστα σπίτια εκ των οποίων τα 100 ήταν μουσουλμανικά και ένα τέμενος, ενώ τα υπόλοιπα ήταν των Αιγινητών.

Γκραβούρα του Stackelberg, που απεικονίζει την Παλιαχώρα το 1830. Η πόλη διακρίνεται στο βάθος. Κρίμα που δεν διασώθηκε καμμία απεικόνιση της ανάλογης καστροπολιτείας του Δοκού

Τον 18ο αιώνα όμως είχε μείνει ένα μισό ερειπωμένο χωριό με 300-400 σπίτια σύμφωνα με πηγές Ευρωπαίων περιηγητών. Όταν οι κάτοικοι τελικά εγκατέλειψαν την Παλαιοχώρα και κατέβηκαν στην σημερινή πόλη της Αίγινας τα σπίτια ερήμωσαν και σιγά σιγά κατέρρευσαν. Απέμειναν περίπου 38 εκκλησίες που διακρίνονται από μακριά.

Ο λόφος της Παλιαχώρας προσέφερε στους Αιγινήτες εκτός από προστασία και πόσιμο νερό που αντλούσαν από δύο φυσικές πηγές και δεξαμενές (σουβάλες) καθώς και άφθονη τροφή, μιας και η γύρω περιοχή του Μεσαγρού ήταν πολύ εύφορη.

Η τοποθεσία ήταν ιδανική όχι μόνο γιατί ο λόφος ήταν εκ φύσεως οχυρός, αλλά επειδή παράλληλα τους επέτρεπε να έχουν πλήρη εποπτεία όλου του Σαρωνικού κόλπου. Ταυτόχρονα, ο οικισμός που δημιουργήθηκε παρέμεινε αθέατος κατά κάποιο τρόπο, χάρη στην τεχνική και τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή των σπιτιών.

Χάρτης Σαρωνικού

ΠΗΓΕΣ:

Eleonas of Aegina -a sacred place
«Παλιαχώρα – Η μεσαιωνική καστροπολιτεία της Αίγινας», Ξένη Πετρίτου-Τριανταφύλλου, Εκδόσεις Περπινία, Αθήνα 2011